Hele aku la o Kahalaomapuana a hai aku la imua o Laieikawai, me ka i aku, "Ua kukakuka makou, kou mau kiai kino i ka manawa e pono ana ko olua noho ana me ko kupunawahine, a ua lawe aku nei kela i ka hoopomaikaiia mai a oe aku. Nolaila, e like me ko kakou hoohiki ana mamua, "No kekahi o kakou ka pilikia, malaila pu kakou a pau." Nolaila, ua loaa iho nei ia oe ka pilikia, no kakou pu ia pilikia. Nolaila, aole makou e haalele ia oe, aole hoi oe e haalele ia makou a hiki i ko kakou make ana, oia ka makou olelo i hooholo mai nei."

A lohe o Laieikawai i keia mau olelo, haule iho la na kulu waimaka no ke aloha i kona mau hoa kuka, me ka i aku, "Kuhi au e haalele ana oukou ia'u i ka laweia'na o ka pomaikai mai o kakou aku, aole ka! a heaha la hoi, a i loaa ka pomaikai ia'u ma keia hope aku, alaila, e hoolilo no wau ia oukou a pau i mau mea nui maluna o'u."

Noho iho la o Halaaniani me Laieikawai, he kane, he wahine; a o na kaikuahine no o Aiwohikupua kona mau kanaka lawelawe.

I ka aha malama paha o ko laua noho hoao ana, ma kekahi a awakea, puka ae la o Halaaniani mai loko ae o ka hale, i hele aku iwaho, ia manawa, ike aku la oia ia Laielohelohe e puka ae ana mai loko ae o kona hale kapu. Ia manawa, hiki hou ke kuko i loko o Halaaniani.

Hoi aku la oia me ka manao ino no kela kaikamahine, me ka manao e kii e hoohaumia.

Ia la no, ia laua e noho pono ana me Laieikawai, ia manawa, manao ae la o Halaaniani e kii e hoohaumia ia Laielohelohe, nolaila imi iho la o Halaaniani i hewa no Laieikawai, i mea hoi e kaawale ai laua, alaila, kii aku i kana mea e manao nei.

I ka po iho, olelo hoowalewale aku la o Halaaniani ia Laieikawai, me ka i aku, "Ia kaua e noho nei iuka nei mai ko kaua noho ana iuka nei a hiki i keia manawa, aole he pau o ko'u lealea i ka heenalu, aia awakea, kau mai ia'u ka lealea, pela i na la a pau, nolaila, ke manao nei au apopo kaua iho i kai o Keaau i ka heenalu a hoi mai no hoi."

"Ae," wahi a ka wahine.

Ia kakahiaka ana ae, hele aku la o Laieikawai imua o kona mau hoa kuka, na kaikuahine hoi o Aiwohikupua, hai aku la i ko laua manao me ke kane i kuka ai ia po, a he mea maikai no ia i kona mau hoa kuka.

I aku nae o Laieikawai i ua mau hoa la, "Ke iho nei maua i kai ma ka makemake o ke kane a kakou, i kali ae oukou a i anahulu maua, mai hoohuoi oukou, aole no i pau ka lealea heenalu o ka kakou kane, aka hoi, i hala ke anahulu me ka po keu, alaila ua pono ole maua, alaila, huki ae oukou ia'u."

A hala aku la laua, a hiki i kahi e kokoke aku ana i Keaau, ia manawa, hoomaka o Halaaniani e hana i ke kalohe ia Laieikawai, me ka olelo aku, "E iho mua aku oe o kaua, a hiki i kai e pii ae au e ike i ko kaikoeke (Malio) a hoi mai wau. A ina i kali oe ia'u a i po keia la, a ao ka po, a i po hou ua la, alaila, manao ae oe ua make wau, alaila, moe hou aku oe i kane hou."

A no keia olelo a kana kane, aua aku ka wahine, a i ole, e pii pu no laua, a no ka pakela loa o Halaaniani i ke akamai i ka hoopuka i na olelo pahee, ua puni kana wahine maikai ia ia.

Hala aku la o Halaaniani, iho aku la no hoi o Laieikawai a hiki i Keaau, ma kahi kaawale ae i pili ole aku ia Kekalukaluokewa, noho iho la oia malaila; a po ia la, aole i hoi mai kana kane, mai ia po a ao, aole i hoi mai. Kali hou aku la ia la a po, pale ka pono, alaila, manao ae la o Laieikawai ua make kana kane, alaila, ia manawa, hoomaka aku la ia i ka uwe paiauma no kana kane.



MOKUNA XXIII

He mea kaumaha loa ia Laieikawai no ka make ana o kana kane, nolaila i kanikau ai oia hookahi anahulu me elua mau la keu (umikumamalua la), no ke aloha ia ia.

Iloko o keia mau la kanikau o Laieikawai, he mea haohao loa ia i kona mau hoa kuka, no ka mea, ua kauoha mua o Laieikawai mamua o ko laua iho ana i kai o Keaau.

"He umikumamakahi la e kali ai" kona mau hoa ia ia, a i "hoi ole aku" i na la i kauohaia e like me ka kakou kamailio ana ae nei ma ka Mokuna XXII, alaila, maopopo ua pono ole.

A no ka hala ana o ka manawa a Laieikawai i kauoha ai i kona mau hoa, nolaila, ala ae la na kaikuahine o Aiwohikupua i ke kakahiaka nui o ka umikumamalua o ka la iho aku la e ike i ka pono o ko lakou hoa.

A hiki lakou ma Keaau, ia lakou e kokoke aku ana e hiki, ike mua mai la o Laieikawai i kona mau hoa, paiauma mai la me ka uwe.

Aka, he mea haohao nae ia i kona mau hoa ka uwe ana, a ua akaka kana kauoha "ua pono ole, laua." Ma ka uwe ana a Laieikawai, a me na helehelena o ka poina; no ka mea, aia o Laieikawai e kukuli ana i ka honua, a o kekahi limu, ua pea ae la ma ke kua, a o kekahi lima, aia ma ka lae, a uwe helu aku la oia penei:

O oukou ia—e, auwe! Eia wau la, Ua haalulu kuu manawa, Ua nei nakolo i ke aloha, I ka hele o ke kane he hoa pili—e! Ua hala—e.

Ua hala kuu lehua ala Kookoolau, I ka nae kolopua, Ulili nae o olopua, Haihai pua o kuu manawa—e. Ei—e.

Eia wau la ua haiki, Ua kupu lia halia i ka mana—o—e, Ke hoopaele mai nei i kuu manawa, I ke aloha—la, Auwe kuu ka—ne.

A lohe kona mau hoa i keia uwe a Laieikawai, uwe like ae la lakou a pau.

A pau ka lakou pihe uwe, olelo mai la o Kahalaomapuana, "He mea kupanaha, ia kakou e uwe nei, o ka hamama wale iho no ka ko'u waha, aole a kahe mai o ka waimaka, o ke kaea pu wale ae la no ia, me he mea la i pania mai ka waimaka."

I mai la na kaikuaana, "Heaha la?"

I aku la o Kahalaomapuana, "Me he mea la aole i poino ka kakou kane."

Olelo mai la o Laieikawai, "Ua make, no ka mea, ia maua no i iho mai ai a mauka ae nei la, o ka hiki mai no hoi ia i kai nei, olelo mai no kela ia'u, 'e iho e oe mamua, e pii ae au e ike i ko kaikoeke, e kali nae oe ia'u a i po keia la, a ao ka po, a po hou ua la, alaila, ua make au,' pela kana kauoha ia'u. Kali iho nei wau a hala kona manawa i kauoha ai, manao ae nei au ua make, oia wau i noho iho nei a hiki wale mai nei oukou la e uwe aku ana wau."

I mai la o Kahalaomapuana, "Aole i make, nanaia aku i keia la, ua oki ka uwe."

A no keia olelo a Kahalaomapuana, kakali aku la lakou a hala na la eha, aole lakou i ike i ke ko o ka Kahalaomapuana mea i olelo ai. Nolaila, hoomau hou aku la o Laieikawai i ka uwe i ke ahiahi o ke kolu o ka la a po, mai ia po a wanaao, akahi no a loaa ia ia ka hiamoe.

Ia Laieikawai i hoomaka iho ai e hookau hiamoe, ku ana no o Halaaniani me ka wahine hou, a hikilele ae la o Laieikawai, he moeuhane ka.

Ia manawa no, ua loaa ia Mailehaiwale he moeuhane, ala ae la oia a kamailio aku la ia Mailelaulii a me Mailekaluhea i keia moe.

E kamailio ana no lakou no kela moe, ia manawa, puoho mai la o Laieikawai, a hai mai la i kana moe.

I aku la o Mailelaulii, "O ka makou no hoi ia e kamailio nei, he moe no Mailehaiwale."

E hahai ana no lakou i na moeuhane, puoho mai la o Kahalaomapuana mai ka hiamoe mai, a ninau mai i ka lakou mea e kamailio ana.

Hai mai la o Mailehaiwale i ka moe i loaa ia ia, "I uka no i Paliuli, hele ae la no o Halaaniani a lawe ae ana no ia oe, (Kahalaomapuana,) a hele aku nei no olua ma kahi e aku, ku aku nei ko'u uhane nana ia olua, hikilele wale ae nei no hoi au."

Hai ae la no hoi o Laieikawai i kana moe, i mai la o Kahalaomapuana, "Aole i make o Halaaniani, kali aku kakou, mai uwe, hoopau waimaka."

A no keia mea, hooki loa ae la o Laieikawai i kana uwe ana, hoi aku la lakou iuka o Paliuli.

(Ma keia wahi, e kamailio kakou no Halaaniani, a maanei kakou e ike ai i kona kalohe launa ole.)

Ma kela olelo a Halaaniani ia Laieikawai e pii e halawai me Malio. Ia laua i hookaawale ai mahope iho o ka Halaaniani kauoha ana ia ia.

Pii aku la oia a halawai pu me Malio, ninau mai la kona kaikuahine, "Heaha kau o uka nei?"

I aku la o Halaaniani, "I pii hou mai nei wau ia oe, e hooko mai oe i ko'u makemake, no ka mea, ua ike hou au he kaikamahine maikai i like kona helehelena me ko Laieikawai.

"Ma ke awakea o nehinei, ia'u i puka ae ai iwaho mai ko maua hale ae. Ike aku la wau i keia kaikamahine opiopio i maikai kona mau helehelena; nolaila, ua pauhia mai wau e ka makemake nui.

"A no ko'u manao o oe no ka mea nana e hoopomaikai nei ia'u ma na mea a'u e makemake ai, nolaila wau i hiki hou mai nei."

I aku o Malio i kona kaikunane, "O Laielohelohe na, o kekahi moopuna a Waka, ua hoopalauia na Kakalukaluokewa, a wahine haoa. Nolaila, a hele oe e makai i ka hale o ua kaikamahine la me ko ike oleia mai, i eha la au e makai aku ai, a ike oe i kana hana mau, alaila, hoi mai oe a hai mai ia'u, alaila, na'u e hoouna aku ia oe e hoowalewale i ua kaikamahine la. Aole e loaa ia'u ma kuu mana, no ka mea, elua laua."

A no keia olelo a Malio, hele aku la o Halaaniani e hoohalua mau mawaho o ko Laielohelohe hale me kona ike oleia mai, kokoke alua anahulu kona hookalua ana, alaila, ike oia i ka Laielohelohe hana, he kui lehua. Hoomau pinepine aku la oia a nui na la, aia no oia e hoomau ana i kana hana he kui lehua.

Hoi aku la o Halaaniani e halawai me ke kaikuahine e like me kana kauoha, a hai aku la i na mea ana i ike ai no Laielohelohe.

A lohe o Malio i keia mau mea, alaila, hai aku la oia i na mea hiki ke hanaia aku no Laielohelohe e kona kaikunane, me ka i aku ia Halaaniani, "E hoi oe a ma ka waenakonu o ka po, alaila, pii mai oe i o'u nei, i hele aku ai kaua ma kahi o Laielohelohe."

Hoi aku la o Halaaniani, a kokoke i ka manawa i kauo haia nona, alaila, ala mai la oia a halawai me kona kaikuahine. Lalau ae la kona kaikuahine i ka pu la-i, a hele aku la me kona kaikunane, a kokoke aku la laua ma kahi a Laielohelohe e kui lehua mau ai.

Ia manawa, olelo aku la o Malio ia Halaaniani, "E pii oe maluna o kekahi laau, ma kahi ou e ike aku ana ia Laielohelohe, a malaila oe e noho ai. E hoolohe mai oe i ke kani aku a kuu pu la-i, elima a'u puhi ana, ina ua ike oe e a-u ana kona maka i kahi i kani aku ai ka pu la-i, alaila ka hoi loaa ia kaua, aka hoi, i aluli ole ae kona mau maka i kuu hookani aku, alaila, aole e loaa ia kaua i keia la."

Ia laua no e kamailio ana no keia mau mea, uina mai ana kahi a ua o Laielohelohe e kui lehua ai, i nana aku ka hana o laua, o Laielohelohe e haihai lehua ana.

Ia manawa, pii ae la o Halaaniani ma kekahi kumu laau a nana aku la. Ia ianei maluna o ka laau, kani ana ka pu la-i a Malio, kani hou aku la o ka lua ia, pela a hiki i ka lima o ke kani ana o ka pu la-i, aole o Halaaniani i ike iki ua huli ae ka maka a hoolohe i keia mea kani.

Kali mai la o Malio o ka hoi aku o Halaaniani e hai aku i kana mea i ike ai, aole nae i hoi aku, nolaila, hoomau hou aku la o Malio i ke puhi i ka pu la-i elima hookani ana, aole no i ike iki o Halaaniani i ka nana o Laielohelohe i keia mea, a hoi wale no.

Hoi aku la o Halaaniani a kamailio aku i kona kaikuahine, i mai la kona kaikuahine, "Loaa ole ae la ia kaua i ka pu la-i, i kuu hano aku ia loaa?"

Hoi aku la laua ma ko laua wahi, a ma kekahi kakahiaka ae, hiki hou no laua i kahi mua a laua i hoohalua ai.

Ia laua nei a hiki iho, hiki ana no o Laielohelohe ma kona wahi mau. Mamua nae o ko laua hiki ana aku, ua hai mua aku o Malio i kana olelo i kona kaikunane penei:

"E haku oe i lehua, e huihui a lilo i mea hookahi, aia lohe oe i kuu hookani aku i ka hano, oia kou wa e hookuu iho ai i kela popo lehua iluna pono ona, malia o hoohuoi kela ia mea."

Pii ae la o Halaaniani iluna o kekahi laau ma kahi kupono ia Laielohelohe. Ia wa no, kani aku la ka hano a Malio, ia wa no hoi ko Halaaniani hoolei ana iho i ka popo lehua mai luna iho o ka laau, a haule pololei iho la ma ke alo ponoi o Laielohelohe. Ia manawa, alawa pono ae la na maka o Laielohelohe iluna, me ka olelo ae, "Ina he kane oe ka mea nana keia makana, a me keia hano e kani nei, alaila, na'u oe, ina he wahine oe, alaila i aikane oe na'u."

A lohe o Halaaniani i keia olelo, he mea manawa ole ia noho ana ilalo e hui me kona kaikuahine.

Ninau mai o Malio, hai aku la oia i kana mea i ike ai no Laielohelohe.

I aku o Malio ia Halaaniani, "E hoi kaua a kakahiaka hiki hou mai kaua ianei, ia manawa e lohe maopopo aku ai kaua i kona manao."

Hoi aku la laua, a ma kekahi kakahiaka ana ae, pii hou aku la, Ia laua i hiki aku ai a noho iho, hiki mai la o Laielohelohe ma kona wahi mau e kui lehua ai.

Ia manawa, hookani aku la o Malio i ka hano ia Laielohelohe e hoomaka aku ana e ako lehua, aole nae e hiki, no ka mea, ua lilo loa o Laielohelohe i ka hoolohe i ka mea kani.

Ekolu hookani ana a Malio i ka hano.

Ia manawa no, pane mai o Laielohelohe, "Ina he wahine oe ka mea nana keia hano, alaila, e honi no kaua."

A no keia olelo a Laielohelohe, hoopuka aku la o Malio imua o Laielohelohe, a ike mai la kela ia ianei, a he mea malihini hoi ia i ko Laielohelohe mau maka.

Ia wa, hoomaka mai la kela e hooko e like me kana olelo mua ma ka honi ana o laua.

A no ka hahai ana mai o Laielohelohe e honi me Malio, i aku o Malio, "Alia kaua e honi, me kuu kaikunane mua oe e honi aku ai, a pau ko olua manawa, alaila, honi aku kaua."

I mai o Laielohelohe, "E hoi oe a kou kaikunane, mai hoike mai ia ia imua o'u, e hoi olua ma ko olua wahi, mai hele hou mai. No ka mea, o oe wale no ka'u mea i ae aku e haawi i ko'u aloha nou ma ko kaua honi ana, aole au i ae me kekahi mea e ae. Ina e hooko au i kau noi, alaila, ua kue wau i ka olelo a ko'u mea nana e malama maikai nei."

A lohe o Malio i keia olelo, hoi aku la a hai i kona kaikunane, me ka i aku, "Ua nele ae nei kaua i keia la; aka, e hoao wau ma kuu mana, i ko ai kou makemake."

Hoi aku la laua a hiki i ka hale, ia manawa, kena ae la oia ia Halaaniani e hele e makai aku ia Laieikawai.

Ia Halaaniani i hiki ai ma Keaau, mamuli o ke kauoha a kona kaikuahine, aole oia i ike a i lohe hoi no Laieikawai.



MOKUNA XXIV

Ia manawa nae ana i hiki aku ai, lohe iho la o Halaaniani, he la nui no Kekalukaluokewa, he la hookahakaha, no ka hoao o Laielohelohe me ua Kekalukaluokewa nei. A maopopo iho la ia Halaaniani ka la hookahakaha o na'lii, hoi aku la oia a hai aku i kona kaikuahine no keia mea.

Ia Malio i lohe ai, olelo ae la oia i kona kaikunane, "A hiki i ka la hookahakaha o Kekalukaluokewa me Laielohelohe, oia ka la e lilo ai o Laielohelohe ia oe."

A he mea mau hoi i na kaikuahine o Aiwohikupua ka iho i kai o Keaau e hoohalua ai no ka lakou kane, no ka make a make ole paha.

I ua mau kaikuahine nei o Aiwohikupua e iho ana i Keaau, lohe lakou he la nui no Kekalukaluokewa me Laielohelohe.

I ke kokoke ana aku i ua la nui nei, iho aku la o Waka mai Paliuli aku e halawai me Kekalukaluokewa a olelo aku la o Waka ia Kekaluka luokewa: "Apopo, i ka puka ana o ka la, e kuahaua oe i na kanaka a pau, a me kou alo alii e hele aku ma kahi au i hoomakaukau ai no ka hookahakaha, malaila e akoakoa ai na mea a pau. Ia manawa e hele aku oe e hoike mua ia oe, a kokoke aku i ke awakea, alaila, e hoi oe i kou hale; aia a hiki aku mahope iho o ka auina la, ia manawa, e hoouhi aku wau i ka noe maluna o ka aina, a maluna hoi o kahi e akoakoa ai na kanaka.

"Aia a hoomaka mai ke poi ana o ka noe ma ka aina, alaila, e kali oe ia wa, a lohe oe i ka leo ikuwa a na manu a haalele wale; kali hou aku oe ia wa, a lohe hou oe i ka leo ikuwa hou o na manu a haalele wale.

"A mahope oia manawa, e hoopau aku no wau i ka noe maluna o ka aina. Alaila, e nana oe ia uka o Paliuli, i pii ka ohu a uhi iluna o na kuahiwi, ia manawa e uhi hou ana ka noe e like me mamua.

"E kali oe ia manawa, ina e lohe oe i ke keu a ka Alae, a me ka leo o ka Ewaewaiki e hoonene ana. Ia manawa, e puka oe mai ka hale nei aku, a ku mawaho o ke anaina.

"Hoolohe oe a e kupinai ana ka leo o na manu Oo a haalele, alaila, ua makaukau wau e hoouna mai ia Laielohelohe.

"Aia kupinai mai ka leo o na Iiwipolena, alaila, aia ko wahine ma ke kihi hema o ka aha. A ma ia hope koke iho oia manawa, e lohe auanei oe i ka leo o na Kahuli e ikuwa ana, ia manawa e hui ai olua ma ke kaawale.

"Ia olua e hui ana, hookahi hekili e kui ia manawa, nakolo ka honua, haalulu ka aha a pau. Ia manawa, e hoouna aku wau ia oula maluna o na manu, a mao ae ka ohu a me ka noe, aia olua e kau aku ana iluna o na manu me ko olua nani nui. Ia manawa e ku ai ka makaia o Laieikawai, i ike ai oia i kona hilahila a holo aku me he pio kauwa la."

A pau keia mau mea, hoi aku la o Waka iuka o Paliuli.

Mamua iho nei, ua oleloia ua hiki aku o Halaaniani i Keaau, e ike i ka pono o kana wahine (Laieikawai), a ua oleloia no hoi, ua lohe oia he la hookahakaha no Kekalukaluokewa me Laielohelohe.

I kela la a Waka i hiki ai i Keaau e halawai me Kekalukaluokewa, e like me ka kakou ike ana maluna ae.

Oia no ka la a Malio i olelo aku ai ia Halaaniani e hoomakaukau no ka iho e ike i ka la hookahakaha o Laielohelohe ma; me ka i aku nae o Malio i kona kaikunane, "Apopo, i ka la hookahakaha o Laielohelohe me Kekalukaluokewa, ia manawa e lilo ai o Laielohelohe ia oe, no laua auanei ka hekili ekui, a mao ae ka ohu a me ka noe, alaila, e ike auanei ka aha a pau, o oe a me Laielohelohe ke kau pu mai iluna o ka eheu o na manu."

I ke kakahiaka nui o kekahi la ae, oia hoi ka la hookahakaha o ua mau Alii nei, kiiia aku la o Kihanuilulumoku, a hele mai la imua o na kaikuahine o Aiwohikupua kona mau kahu nana e malama.

A hiki mai la ua moo nui nei, olelo aku la o Kahalaomapuana, "I kiiia aku nei oe e lawe ae oe ia makou i kai o Keaau, e nana makou i ka la hookahakaha o Kekalukaluokewa, aia a hiki i ka auina la a mahope iho oia manawa e kii mai oe a iho aku kakou."

Hoi aku la o Kihanuilulumoku, a hiki i ka manawa i kauohaia'i, a hele mai la.

I ua moo nei i hoomaka ai e hele mai imua o kona mau Haku, aia hoi, ua uhi paaia ka aina i ka noe mai uka o Paliuli a puni ka aina; aka, aole i wikiwiki o Kihanuilulumoku i ka lawe i kona mau Haku, no ka mea, ua maopopo no ia Kihanuilulumoku ka manawa e hui ai na'lii.

A ike o Kekalukaluokewa i keia noe i uhi mua mai maluna o ka aina, alaila, hoomanao ae la ia i ke kauoha a Waka.

Kakali hou aku la no oia i na hoailona i koe. Mahope iho oia manawa, lohe ae la kela i ka leo o ka Ewaewaiki a me ke Kahuli, ia manawa, puka aku la o Kekalukaluokewa mai kona hale aku a ku mawaho o ka aha, ma kahi kaawale.

I kela manawa, oia ka manawa a Kihanuilulumoku i kuu aku ai i kona alelo i waho i noho iho ai o Laieikawai me na kaikuahine o Aiwohikupua.

A i ke kui ana o ka leo o ka hekili, uhi ka ohu a me ka noe, a i ka mao ana ae, i nana aku ka hana o ka aha, aia o Laielohelohe me Halaaniani e kau mai ana iluna o na manu.

Ia manawa no hoi, ikeia mai la o Laieikawai me na kaikuahine o Aiwohikupua e kau mai ana iluna o ke alelo o Kihanuilulumoku ka moo nui o Paliuli.

Ia lakou i hiki ai i kela manawa hookahi me na mea nona ka la hookahakaha; aia hoi ua ike aku la o Laieikawai ia Halaaniani aole i make, alaila, hoomanao ae la oia i ka olelo wanana a Kahalaomapuana.

I kela manawa a Kekalukaluokewa i ike aku ai e kau mai ana o Halaaniani me Laielohelohe iluna o na manu, alaila, manao ae la o Kekalukaluokewa i kona nele ia Laielohelohe.

Ia manawa, pii aku la o Kekalukaluokewa iuka o Paliuli, e hai aku i keia mea ia Waka.

A hai aku la o Kakalukaluokewa ia Waka i keia mau mea, "Ua lilo o Laielohelohe ia Halaaniani, aia oia ke kau pu la me Halaaniani i keia manawa."

I mai la o Waka, "Aole e lilo ia ia, aka, e iho aku kaua a kokoke aku wau i ka aha, ina ua haawi aku oia i kona ihu e honi aku ia Halaaniani, ka mea a'u i kauoha aku ai aole e lilo i ka mea e ae, a ia oe wale no e laa'i ka ihu o kuu moopuna, a laa pu no hoi me konakino, alaila, ua nele kaua i ka wahine ole, alaila, e lawe aku oe ia'u i ka lua me ko minamina ole. Aka hoi, ua hoolohe aku la ia i ka'u kauoha, aole e lilo i kakahi mea e ae, aole no hoi e lilo ka leo ma kona pane ole aku ia Halaaniani, alaila, ua wahine no oe, ua hoolohe no kuu moopuna i ka'u olelo."

Ia laua i kokoke e hiki aku, hoouna aku la o Waka i ka noe a me ka ohu maluna o ka aha, a ike ole kekahi i kekahi.

Ia manawa i hoouna aku ai o Waka ia Kekalukaluokewa maluna o na manu, a i ka mao ana ae o ka noe, aia hoi e kau pu mai ana o Laielohelohe me Kekalukaluokewa iluna o na manu, alaila, uwa ae la ke anaina kanaka a puni ka ha, "Hoao na'lii e! hoao na'lii e!!"

A lohe o Waka i keia pihe uwa, alaila, hiki mai la o Waka imua o ka aha, a ku mai la iwaenakonu o ke anaina, a hoopuka mai la i olelo hoohilahila no Laieikawai.

A lohe o Laieikawai i keia leo hoohilahila a Waka ia ia, walania iho la kona naau, a me na kaikuahine pu kekahi o Aiwohikupua, ia manawa, lawe aku la ke alelo o Kihanuilulumoku ia lakou a noho iuka o Olaa, oia ka hoomaka ana o Laieikawai e hoaaia i kona hilahila nui no ka olelo a Waka, a hele pu no hoi me kona mau hoa.

I kela la, hoao ae la o Kekalukaluokewa me Laielohelohe, a hoi aku la iuka o Paliuli a hiki i ko lakou hoi ana i Kauai. A lilo iho la a Halaaniani i mea nele loa, aole ona kamailio i koe.

A ma ko ke Alii kane manaopaa, e hoi no i Kauai, lawe ae la oia i kana wahine, a me ko laua kupunawahine i Kauai, o na kanaka pu me lakou.

A makaukau lakou e hoi, haalele lakou ia Keaau, hiki mua lakou i Oahu nei, ma Honouliuli, a lawe ae la ia Kapukaihaoa me lakou i Kauai, a hiki lakou i Kauai, ma Pihanakalani, a ili ae la ka hooponopono o na aina, a me ke aupuni ia Kapukaihaoa, a hooliloia iho la o Waka oia ke kolu o ka hooilina o ka noho alii.

(Ma keia wahi, e kamailio kakou no Laieikawai, a me kona loaa ana i ka Makaula ia Hulumaniani.)

Ia Laieikawai ma ma Olaa, e noho ana no oia me kona nani, aka, o ka mana noho iluna o ka eheu o na manu, oia ka mea i kaawale mai o Laieikawai aku, koe no nae kekahi mau kahiko e ae, a me kekahi mau hoailona alii ia ia, mamuli o ka mana i loaa i na kaikuahine o Aiwohikupua, mai a Kihanuilulumoku ae.



MOKUNA XXV

Ia Laieikawai ma i hoi aku ai mai Keaau aku, mahope iho o kona hoohilahila ana o Waka, a noho ma Olaa.

Ia manawa, kukakuka ae la na kaikuahine o Aiwohikupua i ka mea hiki ke hooluolu aku i ka naau kaumaha o ke alii (Laieikawai) no kona hilahila i ka olelo kumakaia a Waka.

Hele aku la lakou a hai aku la i ka lakou olelo hooholo i kuka ai imua o Laieikawai me ka i aku:

"E ke Alii wahine o ka lai; ua kukakuka ae nei makou i mea e hoopau ai i kou naau kaumaha no kou hoohilahilaia, aka, aole o oe wale kai kaumaha, o kakou like no a pau, no ka mea, ua komo like kakou a pau no ia pilikia hookahi.

"Nolaila, e ke Alii e, ke noi aku nei makou ia oe, e pono no e hoopauia kou naau kaumaha, no ka mea, e hiki mai ana ia oe ka pomaikai ma keia manawa aku.

"Ua hooholo ae nei makou i pomaikai like no kakou, ua ae ae nei ko kakou kaikaina e kii aku ia Kaonohiokala i kane nau, he keiki Alii e noho la i Kealohilani, ua hoonohoia ma ka pea kapu o kukulu o Tahiti, he kaikunane no no kakou, ko Aiwohikupua mea nana i hoalii mai ia ia.

"Ina e ae oe e kiiia ko kakou kaikunane, alaila, e loaa ia kakou ka hanohano nui i oi aku mamua o keia, a e lilo auanei oe i mea kapu ihiihi loa, me ko launa ole mai ia makou, a oia ka makou i noonoo iho nei, a ae oe, alaila, ku kou makaia, hilahila o Waka."

I mai la o Laieikawai, "Ua ae no wau e hoopau i ko'u kaumaha hilahila, a hookahi a'u mea ae ole, o kuu lilo ana i wahine na ko kakou kaikunane; no ka mea, ke olelo mai nei oukou, he Alii kapu kela, a ina paha e hoao maua, pehea la wau e ike hou ai ia oukou, no ka mea, he Alii kapu kela, a oia ka'u mea minamina loa, o ko kakou launa pu ana."

I aku la kona mau hoa, "Mai manao mai oe ia makou, e nana oe i ka olelo hoohilahila a ko kupunawahine, aia ku kona makaia, alaila pono makou, no ka mea, o oe no ka makou mea manao nui."

A no keia mea, hooholo ae la o Laieikawai i kona ae.

Ia manawa, hai mai la o Kahalaomapuana i kana olelo kauoha ia Laieikawai, a me kona mau kaikuaana, "Ke kii nei au i ko kakou kaikunane i kane na ke Alli, e pono ia oukou ke malama pono i ko kakou Haku, ma kana wahi e hele ai, malaila oukou, na mea ana a pau e makemake ai, oia ka oukou e hooko aku; aka, koe nae ka maluhia o kona kino a hiki mai maua me ke kaikunane o kakou."

Mahope iho o keia mau mea, haalele iho la o Kahalaomapuana i kona mau kaikuaana, a kau aku la maluna o ua moo nui nei (Kihanuilulumoku), a kii aku la ia Kaonohiokala.

(Ma keia wahi, e waiho iki i ke kamailio ana no keia mea. E pono ia kakou e kamailio no Laieikawai, a me kona loaa ana i ka Makaula nana i ike mai Kauai mai, e like me ka mea i oleloia ma na Mokuna mua elua o keia Kaao.)

Mahope iho o ko Kahalaomapuana haalele ana i kona mau kaikuaana, kupu ae la iloko o Laieikawai ka manao makemake e kaapuni ia Hawaii.

A no keia manao o Laieikawai, hooko aku la kona mau hoa i ko ke Alii makemake, a hele aku la e kaapuni ia Hawaii a puni.

Ma keia huakai kaapuni a ke Alii, ma Kau mua, ma Kona, a hiki lakou ma Kaiopae i Kohala, ma ka aoao akau mai Kawaihae mai, aneane elima mile ka loihi mai Kawaihae ae, malaila lakou i noho ai i kekahi mau la, no ka mea, ua makemake iho la ke Alii wahine e hooluolu malaila.

Iloko o ko lakou mau la malaila, ike mai la ka Makaula i ka pio a keia anuenue i kai, me he mea la i Kawaihae ponoi la. I uka nae o Ouli, ma Waimea, kahi a ka Makaula i ike mai ai.

No ka mea, ua oleloia ma na Mokuna mua ae nei, ua hiki ka Makaula ma Hilo, i Kaiwilahilahi; a ua loihi no na makahiki malaila o ke kali ana i kana mea i imi ai.

Aka, no ka hiki ole i ua Makaula nei ke kali no kana mea i imi ai, nolaila, hoopau ae la oia i kona manao kali a me ka imi aku no kana mea i ukali mai ai mai Kauai mai.

Nolaila, haalele keia ia Hilo, a manao ae la oia e hoi loa i Kauai, a hoi aku la. Iloko nae o ko ka Makaula hoi ana, aole oia i haalele i kana mau mea i lawe mai ai mai Kauai mai (oia ka puaa, a me ka moa).

Ma keia hoi ana, a hiki ma Waimea, i Ouli, oia ka ka Makaula ike ana aku i ka pio a ke anuenue i kai o Kawaihae.

A no ka maluhiluhi o ua Makaula nei, aole oia i wikiwiki mai e ike i ke ano o ke anuenue, nolaila, hoomaha iho la oia malaila. A ma kekahi la ae, aole oia i ike hou i kela hoailona.

Ma kekahi la ae, haalele ka Makaula ia wahi, oia la no hoi ka la a Laieikawai ma i haalele ai ia kaiopae, hoi aku la a mauka o Kahuwa, ma Moolau ko lakou wahi i noho ai.

I ka Makaula i hiki mai ai i Puuloa mai Waimea mai, ike aku la oia e pio ana ke anuenue i Moolau, ia manawa, haupu iki ae la ka manao o ka Makaula me ka nalu ana iloko ona iho, "O kuu mea no paha keia i imi mai nei."

Hoomau mai la ka Makaula i kona hele ana a hiki iluna pono o Palalahuakii, alaila, ike maopopo aku la oia i ke ano o ke anuenue, me ka hoomaopopo iloko ona, a ike lea i kana mea e imi nei.

Ia manawa, pule aku la oia i kona akua, e hai mai i ke ano o kela anuenue ana e ike nei; aka, aole i loaa i kona akua ka hookoia o kana pule.

Haalele ka Makaula ia wahi, hiki aku la oia ma Waika a malaila oia i noho ai, no ka mea, ua poeleele iho la.

Ma ke kakahiaka ana ae, aia hoi, e pio ana ke anuenue i kai o Kaiopae, no ka mea, ua iho aku o Laieikawai ilaila.

Ia manawa, iho aku la ka Makaula a hiki i kahi ana e ike nei i ke anuenue, a i ka hookokoke ana aku o ua Makaula nei, ike maopopo aku la oia ia Laieikawai, e kono mau ana i ka lae kahakai. He mea e ka wahine maikai, aia iluna pono o ua kaikamahine nei e pio ana ke anuenue.

Ia manawa, pule aku la ka Makaula i kona akua, e hoike mai ia ia i keia wahine, o kana mea paha e imi nei, aole paha. Aka, aole i loaa ka hoike ana ma ona la, nolaila, aole ka Makaula i waiho i kana mau mohai imua o Laieikawai, hoi aku la ka Makaula a noho mauka o Waika.

I kekahi la ae, haalele ka Makaula ia wahi, hiki aku la keia ma Lamaloloa, a noho iho la malaila. Ia manawa, komo pinepine ae la oia iloko o ka Heiau i Pahauna, malaila oia i pule hoomau ai i kona akua. Ua loihi na la mahope iho o ka noho ana o Laieikawai ma Moolau, haalele lakou ia wahi.

Hele aku la lakou a noho ma Puakea, a no kahi heenalu malaila, noloila, ia lakou malaila e makaikai ana i ka heenalu ana a na kamaaina, ua nanea loa lakou malaila.

Ma kekahi la ae, ma ke awakea, i ka wa e lailai ana ka la maluna o ka aina. Ia wa ka Makaula i puka ae ai mailoko ae o ka Heiau, mahope iho o ka pau ana o kana pule.

Aia hoi, ike aku la oia e pio ana ke anuenue i kai o Puakea, iho aku la ua Makaula nei a hiki ilaila, ike aku la oia, ke kaikamahine no ana i ike mua ai i Kaiopae.

A no keia mea, emi hope mai la oia a ma ke kaawale, pule hou aku la i kona akua e hoike mai i kana mea e imi nei; aka, aole no i loaa ka hoike ana ma ona la. A no ka hooko ole ia o kana mea e noi nei i kona akua, aneane oia e hoohiki ino aku i kona akua; aka, hoomanawanui no oia.

Hoopuka loa aku la a ma kahi o Laieikawai ma e noho ana.

He mea pilikia loa i ka Makaula ka ike ana aku ia Laieikawai, a ia lakou ma kahi hookahi, ninau aku la ka Makaula ia Laieikawai ma, "Heaha ka oukou mea e noho nei maanei, aole he au pu me na kamaaina heenalu mai?"

"He mea hiki ole ia makou ke hele aku," wahi a Laieikawai, "he pono e nana aku i ka na kamaaina heenalu ana."

Ninau hou aku ka Makaula, "Heaha ka oukou hana maanei?"

"E noho ana makou maanei, e kali ana i waa, ina he waa e holo ai i Maui, Molokai, Oahu, a hiki i Kauai, alaila, holo makou." Pela aku o Laieikawai ma.

A no keia olelo, i aku ka Makaula, "Ina e holo ana oukou i Kauai, alaila, aia ia'u ka waa, he waa uku ole."

I aku la o Laieikawai, "A ina e kau makou ma ko waa, aole anei au hana e ae no makou?"

I aku la ka Makaula, "Auhea oukou, mai manao oukou i kuu olelo ana, e kau wale oukou maluna o kuu waa, e hoohaumia aku ana au ia oukou; aka, o ko'u makemake, e lilo oukou i mau kaikamahine na'u, me he mau kaikamahine ponoi la, i lilo ai oukou i mea nana e hookaulana i ko'u inoa, aia a lilo oukou i mea e kaulana ai au, alaila, e ola auanei ko'u inoa. Na Kaikamahine a Hulumaniani, aia la, ola kuu inoa, pela wale iho la no ko'u makemake?"

Ia manawa, imi ae la ka Makaula i waa, a loaa ia ia he kaulua, me na kanaka pu no hoi.

Ma ke kakahiaka o kekahi la ae, kau aku la lakou maluna o na waa, a holo aku la a kau ma Honuaula, i Maui; a mai laila aku a Lahaina, a ma kekahi la ae, i Molokai; haalele lakou ia Molokai, hiki lakou ma Laie, Koolauloa, a malaila lakou i noho ai i kekahi mau la.

Ia la a lakou i hiki ai ma Laie, a ia po iho no, olelo ae la o Laieikawai i kona mau hoa, a me ko lakou makuakane hookama. Eia kana olelo:

"Ua lohe au i ko'u kupunawahine, ianei ko'u wahi i hanau ai, he mau mahoe ka maua, a no ka pepehi o ko maua makuakane i na keiki mua a ko maua makuahine i hanau ai no ka hanau kaikamahine wale no, a ia maua hoi, hanau kaikamahine no, nolaila, ahaiia'i au iloko o ka luawai, malaila ko'u wahi i hanaiia ai e ko'u kupunawahine.

"A o ko'u lua, lilo ia i ke kahuna ka malama, a no ka ike ana o ke Kahuna nana i malama i ko'u kokoolua, i ka Makaula nana i ike mai mai Kauai mai, nolaila, kauoha ai ke Kahuna i ko'u kupunawahine, e ahai loa; a oia ko'u mea i ahaiia'i i Paliuli, a halawai wale kakou."



MOKUNA XXVI

A lohe ka Makaula i keia mea, alaila, hoomaopopo lea ae la ka Makaula, o ka mea no keia ana e imi nei. Aka hoi, i mea e maopopo lea ai, naue aku la ka Makaula ma kahi kaawale, a pule aku la i kona akua e hooiaio mai i ka olelo a ke kaikamahine.

A pau kana pule ana, hoi mai la a hiamoe iho la, a iloko a kona manawa hiamoe, hiki mai la ma o ua Makaula nei, ke kuhikuhi ma ka hihio, mai kona akua mai, me ka olelo mai, "Ua hiki mai ka manawa e hookoia'i kou makemake, a e kuu ai hoi ka luhi o kou imi ana i ka loa. Ano hoi, o ka mea nona ke kamailio ana nona iho ia oukou, oia no ua mea la au i imi ai.

"Nolaila, e ala ae oe, a e lawe i kau mea i hoomakaukau ai nona, e waiho aku i kau mohai imua ona, me ka hoomaikai mua me ka inoa o kou akua.

"A pau kau hana, alaila, mai kali, e lawe koke aku ia lakou ma keia po no i Kauai, a hoonoho i na pali o Haena, iuka o Honopuwaiakua."

Ma keia mea, puoho ae la ka Makaula mai kona hiamoe ana, ala ae la oia a lalau aku la i ka puaa a me ka moa, a hahau aku la imua o Laieikawai, me ka olelo aku, "Pomaikai wau e kuu Haku, i ka hoike ana mai a kuu akua ia oe, no ka mea, he nui ko'u manawa i ukali aku ai ia oe, me ka manao e loaa ka pomaikai mai a oe mai.

"A nolaila, ke noi aku nei au ia oe e ae mai, e malamaia keia mau iwi ma kou lokomaikai e kuu Haku, a e waiho pu ia ka pomaikai me ka'u mau mamo a hiki i ka'u hanauna hope."

I aku o Laieikawai, "E ka makua, ua hala ke kau o ko'u pomaikai nui, no ka mea, ua lawe aku o Waka i ka hoopomaikaiia mai o'u aku nei; aka, ma keia hope aku e kali oe a loaa ia'u he pomaikai oi aku mamua o ka pomaikai a me ka hanohano i loaa mua ia'u, alaila, o oe pu kekahi me makou ia hoopomaikaiia."

A pau keia mau mea, lawe ae la ka Makaula e like me ke kauoha a kona akua, holo aku la ia po a hoonoho i kahi i kauohaia.

I ua Makaula nei me kana mau kaikamahine mauka o Honopuwaiakua, a he mau la ko lakou malaila. He mea mau i ua Makaula nei ke kaahele i kekahi manawa.

Iloko o kona la e hele ana ma kona ano Makaula, ia ia hoi i hiki aku ai i Wailua. Aia hoi, ua hoakoakoaia na kaikamahine puupaa a pau o Kauai, ma o ka poe kaukaualii me na kaikamahine koikoi, mamuli nae o ka olelo kuahaua a Aiwohikupua, e laweia mai na kaikamahine puupaa imua o ke Alii, o ka mea a ke Alii e lealea ai, oia ka wahine a ke Alii (Aiwohikupua).

A hiki aku la ka Makaula iloko o kela akoakoa, aia hoi, ua hoakoakoaia na kaikamahine ma kahi hookahi, e ku ana imua o ke Alii.

Ninau aku la ka Makaula i kekahi poe o ka Aha, "Heaha ka hana a keia Aha? A heaha hoi ka hana a keia poe kaikamahine e ku poai nei imua o ke Alii?"

Haiia mai la, "Ua kuahauaia na kaikamahine puupaa a pau ma ke kauoha a ke Alii, a o ka mea a Aiwohikupua e makemake ai, alaila, e lawe oia elua mau kaikamahine i mau wahine nana, a o laua na mea pani ma ka hakahaka o Poliahu a me Hinaikamalama, a o na makua nana na kaikamahine i laweia i mau wahine na ke Alii, e hoaahuia ka, Ahuula no laua."

Ia manawa, ku ae la ua Makaula nei, a kahea aku la me ka leo nui imua o ke Alii a me ka Aha a pau:

"E ke Alii, ke ike nei au, he mea maikai no ke Alii ka lawe ana i kekahi o keia poe puupaa i mea hoolealea no ke Alii; aka, aole e hiki i kekahi o keia poe kaikamahine puupaa ke pani ma ka hakahaka o Poliahu a me Hinaikamalama.

"Ina i nana iho nei wau i kekahi o keia poe puupaa, ua ane like iki aku ka maikai me ka uha hema o ka'u mau kaikamahine, alaila, e aho la ia. He nani no keia poe, aole nae e like aku me kekahi o ka'u poe kaikamahine."

I mai la o Aiwohikupua me ka leo huhu, "I nahea makou i ike ai he kaikamahine kau?"

A o ua Makaula nei, lilo ae la ia i enemi no ka poe nana na kaikamahine i laweia imua o ke Alii.

A no ka olelo huhu ana mai o ke Alii, i aku ua Makaula nei, "Owau hookahi ka mea i imi ikaika i Haku no ka aina a puni na moku, o ua Haku la o ka aina, oia ua kaikamahine la a'u, a o na kaikamahine e ae a'u, he mau kaikuahine no ia no kuu Haku kane.

"Ina e hele mai ua kaikamahine nei a'u a ku iloko o ke kai, he kaikoo ma ka moana, ina e ku ma ka aina, lulu ka makani, malu ka la, ua ka ua, kui ka hekili, olapa ka uwila, opaipai ka mauna, waikahe ka aina, pualena ka moana i ka hele a kuu kaikamahine Haku."

A no keia olelo a ka Makaula, lilo iho la ia olelo ana i mea eehia no na kanaka a puni ka aha. Aka hoi, o ka poe nana na kaikamahine puupaa, aole o lakou oluolu.

Nolaila, koi ikaika ae la lakou i ke Alii, e hoopaaia iloko o ka hale paehumu (Halepaahao), kahi e hoopaa ai i ko ke Alii poe lawehala.

Ma ka manaopaa o kona poe enemi, hooholoia ae la ua Makaula nei e laweia iloko o kahi paa, a malaila oia e noho ai a make.

Ma ka la o ua Makaula nei e hoopaaia'i, a ma ia po iho, ma ka wanaao, pule aku la oia i kona akua, a ma kona ano Makaula, ua hiki aku ka leo o kana pule imua o kona akua. A ma ka malamalama loa ana ae, ua weheia ka puka o ka hale nona, a hele aku la oia me kona ike oleia mai.

Ia kakahiaka, hoouna aku la ke Alii i kona Ilamuku e hele aku e ike i ka pono o ua Makaula nei maloko o kahi paa o ke Alii.

A hiki aku la ka Ilamuku mawaho o ka hale, kahi i hoopaaia'i ka Makaula, a kahea aku la oia me ka leo nui.

"E Hulumaniani e! E Hulumaniani e!! E ka Makaula o ke akua!!! Pehea oe? Ua make anei oe?" Ekolu hea ana o ka Ilamuku i keia olelo, aole nae oia i lohe i kekahi leo noloko mai.

Hoi aku la ka Ilamuku, a hai aku la i ke Alii, "Ua make ka Makaula."

E hoomakaukau no ka la e Kauwila ai ka Heiau, a kau aku. Ia manawa, kauoha ae la ke Alii i na Luna o ka Heiau, a kau aku i ka Makaula ma ka lele imua o ke kuahu.

A lohe ka Makaula i keia mea ma kahi kaawale aku, a ma ia po iho, lawe aku la oia hookahi pumaia, ua wahiia i ke kapa me he kupapau la, a hookomoia iloko o kahi i hoopaaia'i ua Makaula nei, a hoi aku la a hui me kana mau kaikamahine, a hai aku la i keia mau mea, a me kona pilikia ana.

A kokoke i ka la kauwila o ka Heiau, lawe ae la ka Makaula ia Laieikawai, a me kona mau hoa pu maluna o na waa.

I ke kakahiaka nui hoi o ka la e kauwila ai ka Heiau, kiiia aku la ke kanaka o ka Heiau, a i ke komo ana aku o na Luna o ke Alii, aia hoi, ua paa i ka wahiia, laweia aku la a waiho maloko o ka Heiau.

A kokoke i ka hora e hauia'i ke kanaka ma ka lele, akoakoa ae la na mea a pau, a me ke Alii pu; a hiki ke Alii iluna o ka anuu, laweia mai la ua pumaia la i wahiia a kupono malalo o ka lele.

I aku ke Alii i kona mau Luna, "E wehe i ke kapa o ke kupapau, a kau aku iluna o ka lele i hoomakaukauia nona."

I ka wehe ana ae, aia he pumaia ko loko, aole ka Makaula ka mea i manaoia. "He pumaia keia! Auhea hoi ka Makaula," wahi a ke Alii.

Nui loa iho la ka huhu o ke Alii i na Luna o ka Halepaahao, kahi i hoopaaia'i ka Makaula.

I keia manawa, hookolokoloia iho la kona mau Luna. Ia manawa hoi e hookolokoloia ana na Luna o ke Alii, hiki mai la ua Makaula nei me kana mau kaikamahine maluna o ke kaulua, a lana mawaho o ka nuku o ka muliwai.

Ku mai la ka Makaula ma kekahi waa, a o na kaikuahine o Aiwohikupua ma kekahi waa, a o Laieikawai hoi iluna o ka pola o na waa kahi i ku mai ai, iloko hoi o kona puloulou Alii kapu.

Ia wa a lakou e ku la me Laieikawai, lulu ka makani, malu ka la, kaikoo ke kai, pualena ka moana, hoi ka waikahe o na kahawai a paa i na kumu wai, aole he puka wai i kai. A pau ia, lawe ka Makaula i ka pa-u o Laieikawai a waiho iuka, ia wa, kui ka hekili, hiolo ka Heiau, haihai ka lele.

A pau keia mau mea i ka hoikeia, i nana aku ka hana o Aiwohikupua, a me na mea e ae, e ku mai ana o Laieikawai maloko o ka puloulou Alii kapu iluna o na waa. Ia manawa, kanikani pihe aku la ka aha, "Ka wahine maikai—e! Ka wahine maikai—e! Kilakila ia e ku mai la!"

Ia manawa, naholo mai la na kanaka a ku mauka o kahakai, hehi kekahi maluna o kekahi i ike lea aku lakou.

Ia manawa, kahea aku la ka Makaula ia Aiwohikupua, "Mai hoahewa aku i kou mau Luna, aole wau na lakou i hookuu mai kahi paa mai, na kuu akua i lawe mai ia'u mai kuu pilikia mauwale ana, a kuu Haku.

"He oiaio ka'u olelo ia oe, he kaikamahine ka'u, kuu Haku hoi a'u i imi ai, ka mea nana keia mau iwi."

A no ka ike maopopo ana aku o Aiwohikupua ia Laieikawai, he mea e hoi ka haalulu o kona puuwai, a waiho aku la i ka honua me he mea make la.

A mama ae la ke Alii, kauoha ae la oia i kona Luna e lawe mai i ka Makaula me na kaikamahine pu mai, i pani ma ka hakahaka o Poliahu, a me Hinaikamalama.

Hele aku la ka Luna a kahea aku la i ka Makaula, iluna o na waa, me ka hai aku i ka olelo a ke Alii.

A lohe ka Makaula i keia mea, hai aku la oia i kana olelo i ka Luna, "E hoi oe a ke Alii, kuu Haku hoi, e olelo aku oe, aole e lilo kuu kaikamahine Haku i wahine nana, aia he Alii aimoku, alaila, lilo kuu kaikamahine."

Hoi aku la ka Luna, hoi aku la no hoi ka Makaula me kana mau kaikamahine, aole nae i ike houia ma ia hope iho i Wailua, hoi aku la lakou a noho i Honopuwaiakua.



MOKUNA XXVII

Ma keia Mokuna, e kamailio kakou no ke kii ana o Kahalaomapuana ia Kaonohiokala i kane hoopalau na Laieikawai, a me kona hoi ana mai.

A pau ke kauoha a Kahalaomapuana i kona mau kaikuaana, a makaukau hoi kona hele ana.

Ma ka puka ana o ka la, komo ae la o Kahalaomapuana iloko o Kihanuilulumoku, a au aku la ma ka moana a hiki i Kealohilani, eha malama me ke anahulu, hiki keia iloko o Kealohilani.

Ia laua i hiki aku ai, aole laua i ike ia Mokukelekahiki ke kiai nana e malama ko Kaonohiokala waiwai, kona Kuhina Nui hoi iloko o Kealohilani, elua anahulu ko laua kali ana, hoi mai o Mokukelekahiki mai ka mahina mai.

Hoi mai la o Mokukelekahiki, e moe ana keia moo iloko ka hale, i ke poo no piha o loko o ua hale nui nei o Mokukelekahiki, o ke kina no a me ka huelo o ua moo nei, iloko no o ke kai.

He mea weliweli ia Mokukelekahiki ka ike ana i ua moo nei, lele aku la oia a hiki iluna o Nuumealani, ilaila o Kaeloikamalama ke kupua nui nana e pani ka puka o ka pea kapu o kukulu o Tahiti, kahi i hunaia'i o Kaonohiokala.

Hai aku la o Mokukelekahiki ia Kaeloikamalama i kona ike ana i ka moo. Ia manawa, lele aku la o Kaeloikamalama me Mokukelekahiki, mai luna mai o Nuumealani, he aina aia i ka lewa.

Ia hiki ana mai o Mokukelekahiki ma ma ka hale e moe nei ka moo.

Ia manawa, olelo aku la o Kihanuilulumoku (ka moo) ia Kahalaomapuana, "I hiki mai auanei keia mau kanaka e lele mai nei i o kaua nei, alaila, e luai aku wau ia oe a kau ma ka a-i o Kaeloikamalama, a i ninau ae ia oe, alaila, hai aku oe, he kama oe na laua, a i ninau mai i ka kaua hana i hiki mai ai, alaila, hai aku oe."

Aole i upuupu iho mahope iho o ka laua kamailio ana, halulu ana o Mokukelekahiki laua me Kaeloikamalama ma ka puka o ka hale.

I nana aku ka hana o ua moo nei, e ku mai ana o Kaeloikamalama me ka laau palau, o Kapahielihonua ka inoa, he iwakalua anana ka loa, eha kanaka nana e apo puni. Manao iho la ka moo he luku keia, aia nae e oniu ana o Kaeloikamalama i ka laau palau i ka welau o kona lima.

Ia manawa, hapai mai la o Kihanuilulumoku i kona huelo mailoko ae o ka moana, pii ke kai iluna, me he poi ana a ka nalu i ke kumu pali, me he akuku nalu la i poi iloko o ka malama o Kaulua, pii ke ehu o ke kai iluna, pouli ka la, ku ka punakea iuka.

Ma ia wa, kau mai la ka weli ia Kaeloikamalama ma, hoomaka laua e holo mai ke alo aku o ua moo nei.

Ia manawa, luai aku ana o Kihanuilulumoku ia Kahalaomapuana, kau ana iluna o ka a-i o Kaeloikamalama.

Ninau ae la o Kaeloikamalama, "Nawai ke kama o oe?"

I aku la o Kahalaomapuana, "Na Mokukelekahiki, na Kaeloikamalama; na kupua nana e malama ka pea kapu o kukulu o Tahiti."

Ninau laua, "Heaha ka huakai a kuu kama i hiki mai ai?"

Hai aku la o Kahalaomapuana, "He huakai imi Lani."

Ninau hou laua, "Imi i ka Lani owai?"

"O Kaonohiokala," wahi a Kahalaomapuana, "ka Lani kapu a Kaeloikamalama laua o Mokukelekahiki."

Ninau hou no laua, "A loaa o Kaonohiokala, heaha ka hana?"

I aku la o Kahalaomapuana, "I kane na ke kaikamahine Alii o Hawaiiakea, na Laieikawai, ke Haku o makou."

Ninau hou no laua "Owai oe?"

Hai aku la keia, "O Kahalaomapuana, ke kaikamahine muli a Moanalihaikawaokele laua me Laukieleula."

A lohe o Kaeloikamalama laua me Mokukelekahiki, he mea e ko laua aloha, ia manawa, kuu iho la mai ka a-i iho, honi aku la i ka ihu o ke kaikamahine.

No ka mea, o Mokukelekahiki, a me Kaeloikamalama, he mau kaikunane no Laukieleula ka makuahine o lakou me Aiwohikupua.

I aku la o Kaeloikamalala, "E hele kaua a loaa ke alanui, alaila, pii aku oe."

Hele aku la laua hookahi anahulu, hiki i kahi e pii ai, kahea aku la o Kaeloikamalama, "E ka Lanalananuiaimakua—! kuuia mai ke alanui, i pii aku wa—!! ua hewa o lalo ne—!!!"

Aole i upuupu iho, kuu mai ana o Lanalananuiaimakua i ka punawelewele, hihi pea ka lewa.

Ia manawa, aoao aku la o Kaeloikamalama, "Eia ko alanui, i pii auanei oe a hiki iluna, a i ike oe hookahi hale e ku ana iloko o ka mahina, aia ilaila o Moanalihaikawaokele o Kahakaekaea ia aina.

"I nana aku auanei oe, ka elemakule e loloa ana ka lauoho, ua hina ke poo, o Moanalihaikawaokele no ia. Ina e noho ana iluna, mai wikiwiki aku oe, o ike e mai auanei kela ia oe, make e oe, aole e lohe i kau olelo, kuhi auanei ia oe he mea e.

"Kali aku oe a moe, e huli ana ke alo i lalo, aole i moe, aka, i nana aku oe, a i huli ke alo iluna, ua moe ka hoi, alaila, hele aku oe, mai hele oe ma ka makani, hele oe ma ka lulu, a noho iluna o ka umauma, paa oe a paa i ka umiumi, alaila, kahea iho oe:

"E Moanalihaikawaokele—e! Eia wau he kama nau, He kama na Laukieleula, He kama na Mokukelekahiki, He kama na Kaeloikamalama, Na kaikunane o kuu makuahine; Makuakane, makuakane hoi, O o'u me o'u kaikuaana, Me kuu kaikunane o Aiwohikupua hoi. Homai he ike, he ike nui, he ike loa, Kuuia mai kuu Lani, Kuu kaikunane Haku—e. E ala! E ala mai o—e!!

"Pela auanei oe e hea iho ai, a ina e ninau mai kela ia oe, alaila, hai aku oe i kau huakai i hele mai ai.

"I pii auanei oe, a i uhi ke awa, na ko makuakane ia hana, i hiki mai ke anu ma ou la, mai maka'u oe. Alaile, pii no oe, a i honi oe i ke ala, o ko makuahine no ia, nona ke ala, alaila, palekana, kokoke oe e puka iluna, pii no oe, a i o mai auanei ka kukuna o ka la, a i keehi ka wela ia oe mai maka'u oe, i ike auanei oe i ka oi o ka nohi o ka la, alaila, hoomanawanui aku no oe a komo i ka malu o ka mahina, alaila, pau ka make, o ko komo no ia iloko o Kahakaekaea."

A pau ka laua kamailio ana no keia mau mea; pii aku la o Kahalaomapuana, a ahiahi, paa oia i ke awa, manao ae la keia o ka ka makuakane hana ia, mai ia po a wanaao, honi oia i ke ala o ke kiele, manao ae la keia o ka makuahine ia, mai ia wanaao a kiekie ka la, loaa oia i ka wela o ka la, manao ae la oia, o ka hana keia a kona kaikunane.

Ia manawa, ake aku la keia e komo i ka malu o ka mahina, a ma ke ahiahi, hiki aku la oia i ka malu o ka mahina, manao ae la keia, ua komo i ka aina i kapaia o Kahakaekaea.

Ike aku la oia i keia hale nui e ku ana, ua po iho la, hele aku la oia ma ka lulu, aia no e ala mai ana o Moanalihaikawaokele, hoi mai la oia a ma kahi kaawale, e kali ana o ka moe iho, e like me ke kuhikuhi a Kaeloikamalama. Aoale nae i loaa ka hiamoe ia Moanalihaikawaokele.

A ma ka wanaao, hele aku la keia, iluna ke alo o Moanalihaikawaokele, manao ae la keia ua hiamoe, holokiki aku la keia a paa ma ka umiumi o ka makuakane, kahea iho la e like me ke aoao ana a Kaeloikamalama i hoikeia maluna.

Ala ae la o Moanalihaikawaokele, ua paa kahi e ikaika ai, o ka umiumi, kupaka ae la aole e hiki, ua paa loa ka umiumi ia Kahalaomapuana, o i noke i ke kupaka i o ianei, a pau ke aho o Moanalihaikawaokele.

Ninau ae la, "Nawai ke kama o oe?"

I aku la keia, "Nau no."

Ninau hou kela, "Na'u me wai?"

Hai aku keia, "Nau no me Laukieleula."

Ninau hou kela, "Owai oe?"

"O Kahalaomapuana."

I ae la ka makuakane, "Kuuia ae kuu umiumi, he kama io oe na'u."

Kuu ae la keia, ala ae la ka makuakane, a hoonoho iho la iluna o ka uha, uwe iho la, a pau ka uwe ana, ninau iho ka makuakane, "Heaha kau huakai i hiki mai ai?"

"He huakai imi Lani," wahi a Kahalaomapuana.

"Imi owai ka Lani e imi ai?"

"O Kaonohiokala," wahi a ke kaikamahine.

"A loaa ka Lani, heaha ka hana?"

I aku la o Kahalaomapuana, "I kii mai nei au i kuu kaikunane Haku, i kane na ke kaikamahine Alii o Hawaiiakea, na Laieikawai, ke aikane Alii a makou, ko makou mea nana i malama."

Hai aku la oia i na mea a pau i hanaia e ko lakou kaikunane, a me ka lakou aikane.

I mai la o Moanalihaikawaokele, "Aole na'u e ae aku, na ko makuahine wale no e ae aku, ka mea nana ke Alii, aia ke noho la i kahi kapu, kahi hiki ole ia'u ke hele aku, aia hanawai ko makuahine, alaila, hoi mai i o'u nei, a pau na la haumia o ko makuahine, alaila, pau ka ike ana me a'u, hoi no me ke Alii.

"Nolaila, e kali oe, a hiki i na la mai o ko makuahina, i hoi mai kela, alaila, hai aku oe i kau huakai i hiki mai ai ianei."

Kakali iho la laua ehiku la, maopopo iho la na la e hanawai ai o Laukieleula.

I aku la o Moanalihaikawaokele ia Kahalaomapuana, "Ua kokoke mai ka la e mai ai ko makuahine, nolaila, ma keia po, e hele mua oe ma ka Halepea, malaila oe e moe ai, i hiki mai kela i kakahiaka, e moe aku ana oe i ka hale, aole ona wahi e hele e aku ai, no ka mea, ua haumia, ina e ninau ia oe, hai pololei aku no oe e like me kau olelo ia'u."

Ma ia po iho, hoouna aku la o Moanalihaikawaokele, ia Kahalaomapuana iloko o ka Halepea.



MOKUNA XXVIII

Ma ke kakahiaka nui, hiki ana o Laukieleula, i nana mai ka hana e moe ana keia mea, aole nae e hiki i ua o Laukieleula ke hookaawale ia ia, no ka mea, ua haumia, o kela hale wale no kahi i aeia nona, "Owai oe e keia kupu, e keia kalohe, nana i komo kuu wahi kapu, kahi hiki ole i na mea e ae ke komo ma keia wahi?" Pela aku ka mea hale.

Hai aku ka malihini, "O Kahalaomapuana au, ka hua hope loa a kou opu."

I aku ka makuahine, "Auwe! e kuu Haku, e hoi oe me ko makuakane, aole e hiki ia'u e ike ia oe, no ka mea, ua hiki mai kuu mau la haumia, aia a pau kuu haumia ana, e launa no kaua no ka manawa pokole a hele aku."

A no keia mea, hoi aku la o Kahalaomapuana me Moanalihaikawaokele, ninau mai la ka makuakane, "Pehea mai la?"

I aku ke kaikamahine, "Olelo mai nei ia'u e hoi mai me oe, a pau ka manawa haumia, alaila hele mai e ike ia'u."

Noho iho la laua ekolu la, kokoke i ka wa e pau ai ka haumia o Laukieleula, olelo aku o Moanalihaikawaokele i ke kaikamahine, "O hele, no ka mea, ua kokoke mai ka wa mau o ko makuahine, hele no oe i kakahiaka nui poeleele o ka la apopo, a noho ma ka luawai, kahi ana e hoomaemae ai ia ia, mai hoike oe, aia a lele kela iloko o ke kiowai, a i luu ilalo o ka wai, alaila, holo aku oe a lawe mai i ka pa-u, a me ke kapa ona i haumia i kona mai, i auau kela a hoi mai ma kapa, aole ke kapa, alaila manao mai ua kii aku au, i hoi mai ai kela i ka hale nei, alaila ki kou makemake.

"Ina i uwe olua a i pau ka uwe ana, a i ninau mai ia'u i ke kapa ona au i lawe mai ai, alaila, hai aku oe, aia ia oe; a e hilahila kela me ka menemene ia oe i ko haumia ana, oia hoi, aole ana mea nui e ae e uku mai ai no kou haumia i kona kapa i hoohaumiaia i kona mai, hookahi wale no mea nui ana o ka Lani au i kii mai nei, aia a ninau kela i kou makemake, alaila, hai aku oe, o ko ike ka hoi ia i ko kaikunane, ike pu me a'u, no ka mea, hookahi wale no a'u ike ana i ka makahiki hookahi, he kiei mai ka, o ka nalo aku la no ia."

A hiki i ka manawa a ka makuakane i olelo ai, ala ae la ke kaikamahine i kakahiaka nui poeleele, a hele aku la e like me ke kauoha a kona makuakane.

Ia ia i hiki aku ai, pee iho la ma kahi kokoke i ke koiwai, aole i upuupu iho, hiki ana ka makuahine, a wehe i ke kapa i hoohaumiaia, a lele aku la iloko o ka wai.

Ia manawa, lawe ae la ke kaikamahine i ka mea i kauohaia ia ia, a hoi aku la me ka makuakane.

Aole keia i liuliu iho, halulu ana ka makuahine, ua hookaawale mua ae o Moanalihaikawaokele ia ia ma ke kaawale, o ke kaikamahine wale no ko ka hale.

"E Moanalihaikawaokele, o kuu kapa i haumia, homai, e lawe ae au e hoomaemae i ka wai." Aole nae he ekemu mai, ekolu ana kahea ana, aole nae he ekemuia mai, kiei aku la keia iloko o ka hale, e moe ana o Kahalaomapuana, ua pulou iho i ke kapa i hoohaumia ole ia.

Kahea iho la, "E Moanalihaikawaokele", homai kuu kapa i haumia i kuu mai, e lawe ae au e hoomaemae i ka wai."

Ia manawa, puoho ae la o Kahalaomapuana, me he mea la ua hiamoe, me ka i aku i ka makuahine, "E kuu Haku makuahine, ua hele aku nei keia, owau wale no ko ka hale nei, a o ko kapa nae i haumia i ko mai, eia la."

"Auwe! e kuu Haku, he nui kuu menemene ia oe i kou malama ana i ke kapa i haumia ia'u, a heaha la auanei ka uku o kuu menemene ia oe e kuu Haku?"

Apo aku la ia i ke kaikamahine, a uwe aku la i ka mea i oleloia ma ka pauku maluna ae nei.

A pau ka uwe ana, ninau iho ka makuahine, "Heaha kau huakai i hiki mai ai i o maua nei?"

"I kii mai nei au i kuu kaikunane i kane na ke aikane a makou, ke Alii wahine o Hawaii-nui-akea, o Laieikawai, ka mea nana i malama ia makou iloko o ko makou haaleleia'na e ko makou kaikunane aloha ole, nolaila, ua hilahila makou, aola a makou uku e uku aku ai no ka malama ana a ke Alii ia makou; a no ia mea, e ae mai oe e iho ae au me kuu kaikunane Lani ilalo, a lawe mai ia Laieikawai iluna nei." O ka Kahalaomapuana olelo keia imua o kona makuahine.

I mai la ka makuahine, "Ke ae aku nei au, no ka mea, aole o'u uku no kou malama ana i kuu kapa i haumia ia'u.

"Ina no la hoi he mea e ka mea nana i kii mai nei, ina no la hoi aole wau e ae aku; o ko kii paka ana mai nei, aole au e aua aku.

"Oia hoi, ua olelo no ko kaikunane o oe hookahi no kana mea i oi aku ke aloha, a me ka manao nui; a nolaila, e pii kaua e ike i ko kaikunane.

"Nolaila, e kali oe pela, e hea ae au i ke kahu manu o olua, a nana kaua e lawe aku a komo i ka pea kapu o kukulu o Tahiti."

Ia manawa, hea aku la ka makuahine,

"E Haluluikekihiokamalama—e, Ka manu nana e pani ka la, Hoi ka wela i Kealohilani, Ka manu nana e alai ka ua, Maloo na kumuwai o Nuumealani. Ka manu nana i kaohi na ao luna, Nee na opua i ka moana, Huliamahi na moku, Naueue Kahakaekaea, Palikaulu ole ka lani, O na kupu, na eu, O Mokukelekahiki, O Kaeloikamalama, Na kupu nana e pani ka pea kapu o kukulu o Tahiti, Eia la he Lani hou he kana nau, Kiiia mai, lawe aku i luna i o Awakea."

Ia wa, kuu iho la ua manu nei i na eheu i lalo, a o ke kino aia no i luna. Ma ia wa, kau aku la o Laukieleula me Kahalaomapuana i luna o ka eheu o ua manu nei, o ka lele aku la no ia a hiki i o Awakea, ka mea nana e wehe ke pani o ka la, kahi i noho ai o Kaonohiokala.

Ia manawa a laua i hiki aku ai, ua paniia aku la ko ke Alii wahi e na ao hekili.

Alaila, kena ae la o Laukieleula ia Awakea, "Weheia mai ke pani o kahi o ke Alii."

Ia manawa, ke ae la o Awakea me kona wela nui, a auhee aku la na ao hekili imua ona. Aia hoi ikeia aku la ke Alii e moe mai ana i ka onohi pono o ka la, i ka puokooko hoi o ka wela loa, nolaila i kapaia'i ka inoa o ke Alii, mamuli oia ano (Kaonohiokala).

Ia manawa, lalau iho la o Laukieleula i kekahi kukuna o ka la a kaohi iho la. Ia manawa, aia mai la ke Alii.

Ia Kahalaomapuana i ike aku ai i kona kaikunane, ua like na maka me ka uwila, a o kona ili a me kona kino a puni, ua like me ka okooko o ke kapuahi hooheehee hao.

Kahea aku la o Laukieleula, "E kuu Lani, eia ko kuahine o Kahalaomapuana, ka mea au e aloha nui nei, eia la ua imi mai nei ia kaua."

A lohe o Kaonohiokala, aia mai la mai kona hiamoe ana, alawa ae la kela ia Laukieleula, e hea aku i na kiai o ka malu. Kahea ae la.

"E ka Mahinanuikonane, E Kaohukolokaialea, Na kiai o ka malumalu, kulia imua o ke Alii."

Ia manawa, hele mai la na kiai o ka malu a ku iho la imua o ke Alii. Aia hoi, ua holo ka wela o ka la mai ke Alii aku.

A loaa ka malumalu imua o ko ke Alii wahi moe, alaila, kahea mai la i ke kaikuahine, a hele aku la a uwe iho la, no ka mea, ua maeele kona puuwai i ke aloha no kona kaikuahine opiopio. A he nui no hoi na la o ke kaawale ana.

A pau ka uwe ana, ninau iho la, "Nawai ke kama o oe?"

Pane aku ke kaikuahine, "Na Mokukelekahiki, na Kaeloikamalama, na Moanalihaikawaokele laua o Laukieleula."

Ninau hou mai la ke kaikunane, "Heaha ka huakai?"

Alaila, hai aku la kela e like me kana olelo i ka makuahine.

A lohe ke Alii i keia mau olelo, haliu aku la oia i ko laua makuahine, me ka ninau aku, "Laukieleula, ua ae anei oe ia'u e kii i ka mea a ianei e olelo mai nei i wahine na'u?"

"Ua haawi mua wau ia oe ua lilo, e like me kana noi ia'u; ina o kekahi o lakou kai kii mai nei, ina aole e hiki mai i o kaua nei, i lalo aku la no, hoi; aeia aku ka olelo a kou pokii, no ka mea, nau i wehe mua ke alanui, a na ko kaikuahine i pani mai, aohe he mea mamua ou, a aohe no hoi he mea mahope iho," pela aku ka makuahine.

A pau keia mau olelo, ninau hou mai la o Kaonohiokala ia Kahalaomapuana no kona mau kaikuaana a me kona kaikunane.

Alaila hai aku la o Kahalaomapuana, "Aole he pono o ko makou kaikunane, ua kue ko makou noho ana, o keia wahine no a'u i kii mai nei ia oe. I ka huakai mua ana i kii ai i ua wahine nei; hoi hou ae ia makou; hele no makou a hiki i kahi o ua wahine nei, ke Alii wahine a'u e olelo nei. I ka po, hiki makou i uka, iloko o ka ululaau oia wale no a me kona kupunawahine ko ia wahi. Ku makou mawaho, i nana aku ka hana i ka hale o ua o Laieikawai, ua uhiia mai i ka hulu melemele o ka Oo.

"Kii o Mailehaiwale, aole i loaa, hoole no ua wahine nei, kii aku o Mailekaluhea, aole no i loaa, kii aku o Mailelaulii, aole no i loaa, kii aku o Mailepakaha, aole no i loaa, i ka hoole wale no a pau lakou, koe owau, aole hoi wau i kii, o ka huhu iho la no ia ia makou haalele i ka nahelehele.

"A haalele kela ia makou, ukali aku makou mahope, pakela loa no ko makou kaikunane i ka huhu, me he mea la na makou i hoole kona makemake.

"Nolaila la, hoi hou makou a kahi i haalele mua ia ai, na ua kaikamahine Alii la i malama ia makou, a haalele wale aku la wau, hele mai nei, oia iho la ko makou noho ana."

A lohe o Kaonohiokala i keia mau olelo, he mea e ka huhu. Ia manawa, olelo aku la oia ia Kahalaomapuana, "E hoi oe me ou kaikuaana a me ke aikane Alii a oukou, kuu wahine hoi, kali mai oukou, i nee ka ua ma keia hope iho, a i lanipili, eia no wau i anei.

"I kaikoo auanei ka moana, a i ku ka punakea i uka, eia no wau i anei. Ina e paka makani a hookahi anahulu malie, i kui paloo ka hekili, aia wau i Kahakae kaea.

"Kui paloo hou auanei ka hekili ekolu pohaku, ua hala ia'u ka pea kapu o kukulu o Tahiti, aia wau i Kealohilani, ua pau kuu kino kapu Akua alaila o kuu kapu Alii koe, alaila noho kanaka aku wau ma ko kakou ano.

"Ma ia hope iho, hoolohe mai oukou a i hui ka hekili, ua ka ua, kaikoo ka moana, he waikahe ma ka aina, olapa ka uwila, uhi ka noe, pio ke anuenue, ku ka punohu i ka moana, hokahi malama e poi ai ka ino a mao ae, aia wau ma ke kua o na mauna i ka wa molehulehu o ke kakahiaka.

"Kali mai oukou a i puka aku ka la, a haalele iho i ka piko o na mauna; ia manawa, e ike ae ai oukou ia'u e noho ana wau iloko o ka la, iwaena o ka Luakalai, i hoopuniia i na, onohi Alii.

"Aole nae kakou e halawai ia manawa; aia ko kakou halawai i ka ehu ahiahi; ma ka puka ana mai o ka mahina i ka po i o Mahealani, alaila e hui ai au me kuu wahine.

"Aia a hoao maua, alaila, e hoomaka wau i ka luku maluna o ka aina no ka poe i hana ino mai ia oukou.

"Nolaila, e lawe aku oe i ka hoailona o Laieikawai, he anuenue o kuu wahine ia."

A pau keia mau mea, hoi iho la oia ma ke aia ana i pii aku ai, hookahi malama, a halawai iho la me Kihanuilulumoku, hai aku la i ka hua olelo, "Ua pono kaua, ua waiwai no hoi."

Komo ae la oia iloko o Kihanuilulumoku, au aku la ma ka moana, e like me na la o ka hele ana aku, pela no ka loihi o ka hoi ana mai.

Hiki laua i Olaa, aole a Laieikawai ma, hanu ae la ua moo nei a puni o Hawaii, aole. Hiki laua i Maui, hanu ae la ka moo, aole no.

Hanu aku la ia Kahoolawe, Lanai, a me Molokai, oia ole like no. Hiki laua i Kauai, hanu ae la a puni aole i loaa, hanu ae la i na mauna, aia hoi, e noho ana i Honopuuwaiakua, luai aku la ua o Kihanuilulumoku ia Kahalaomapuana.

Ike mai la ke Alii a me kona mau kaikuaana, he mea e ka olioli. Aka, he mea malihini nae i ka Makaula keia kaikamahine opiopio, a he mea weliweli no hoi i ua Makaula nei ka ike ana i ka moo, aka, ma kona ano Makaula, ua hoopauia kona maka'u.

He umikumamakahi malama, me ke anahulu, me eha la keu, oia ka loihi o ke kaawale ana o Kahalaomapuana mai ka la i haalele ai ia, Laieikawai ma, a hiki i ko laua hoi ana mai mai Kealohilani mai.



MOKUNA XXIX

Ia Kahalaomapuana i hoi mai ai mai kana huakai imi Alii, mai Kealohilani mai, hai aku la oia i ka moolelo o ko laua hele ana, a me na hihia he nue, a me na lauwili ana, a me na mea a pau ana i ike ai iloko o kona manawa hele.

Iloko nae o kana manawa e olelo nei no ka olelo kauoha a Kaonohiokala, i mai la o Laieikawai i kona mau hoa, "E na hoa, ia Kahalaomapuana e olelo nei no Kaonohiokala ke kaikunane o kakou, kuu kane hoi, ke kau e mai nei ia'u ka halia o ka maka'u, a me ka weliweli, ke kuhi nei au he kanaka, he Akua nui loa ka! Iahona paha a ike aku, o kuu make no paha ia, no ka mea, ke maka'u honua e mai nei no i kona manawa aole me kakou."

I aku la kona mau hoa, "Aole ia he Akua, he kanaka no e like me kakou, o kona ano nae, a me kona helehelena, he ano Akua. A no kona hanau mua ana, lilo ai oia i hiwahiwa na na makua o kakou, ma ona la i haawiia'i ka mana nui hiki ole ia makou, a o Kahalaomapuana nei, alua wale no mea i haawiia'i ka mana, koe aku nae ke kapu no ko kakou kaikunane, nolaila, mai maka'u oe; aia no hoi paha a hiki mai la, ike aku no hoi paha oe la, he kanaka no e like me kakou."

Mamua aku nae o ko Kahalaomapuana hoi ana mai Kealohilani mai, ua ike mua aku ka Makaula hookahi malama mamua'ku o ko laua hoi ana mai. Nolaila, wanana mua ka Makaula me ka olelo iho, "E loaa ana ka pomaikai ia kakou mai ka lewa mai, aia a hiki aku i na po mahina konane e hiki mai ai.

"Aia a lohe aku kakou i ka hekili kui pamaloo, a me ka hekili iloko o ke kuaua, ia manawa e ike ai ko ka aina nei, he ua me ka uwila, he kaikoo ma ka moana, he waikahe ma ka aina, uhi paaia ka aina, a me ka moana a puni e ka noe, ke awa, ka ohu, a me ke kualau.

"A hala ae ia, a i ka la o Mahealani, ma ka ehu kakahiaka, i ka manawa e keehi iho ai na kukuna o ka la i ka piko o na mauna, ia manawa e ike aku ai ko ka aina, he Kamakahi ke noho mai ana iloko o ka onohi o ka la, he mea like me ke keiki kapu a kuu Akua. E ike auanei ka aina i ka luku nui ma ia hope iho, a nana e kaili aku i ka poe hookiekie mai ka aina aku, alaila, no kakou ka pomaikai, a me ka kakou pua aku."

A lohe kana mau kaikamahine i keia wanana a ka Makaula, nalu iho la lakou iloko o lakou iho ma ke kaawale i keia wanana a ka Makaula, me ka hai ole aku i ua Makaula nei, no ka mea, ua hoomanao wale ae la lakou no ka lakou mea i hoouna ai i ko lakou kaikaina.

Ma kona ano Makaula, ua hiki ia ia ke hele aku e kukala ma Kauai a puni, me ka hai aku i kana mea i ike a no na mea e hiki mai ana mahope.

A no keia mea, kauoha iho la oia i kana mau kaikamahine, mamua o kona haalele ana ia lakou, me ka olelo aku, "E a'u mau kaikamahine ke hele nei au ma kuu aoao mau, e haalele ana wau ia oukou, aole nae e hele loa ana, aka, e hele ana wau e hai aku i keia mea a'u e kamailio nei ia oukou, a hoi mai wau; nolaila, e noho oukou ma kahi a kuu Akua i kuhikuhi ai ia'u, e waiho oukou ia oukou maloko o ka maluhia a hiki i ka hookoia'na o kuu wanana."

Hele aku la ua Makaula nei e like me kona manaopaa, a hele aku la oia imua a na'lii a me ka poe koikoi, ma kahi e akoakoa ai na'lii, malaila oia i kukala aku ai e like me kona ike.

A hiki mua oia i o Aiwohikupua, me ka i aku, "Mai keia la aku, e kukulu mua oe i mau lepa a puni kou wahi, a e hookomo i kau poe aloha a pau maloko.

"No ka mea, ma keia hope koke iho, e hiki mai ana ka luku maluna o ka aina, aole e ikeia kekahi luku mamua aku, e like me ka luku e hiki mai ana, aole hoi mahope iho o ka pau ana ae o keia luku a'u e olelo nei.

"Mamua o ka hiki ana mai o ka mea mana, e hoike mai no oia i hoailona no ka luku ana, aole maluna o na makaainana, maluna pono iho no ou, a o kou poe, ia manawa, e moe ai na mea kiekie o ka aina nei imua ona, a e kailiia aku ka hanohano mai a oe aku.

"Ina e hoolohe oe i ka'u olelo, alaila, e pakele oe i ka luku e hiki mai ana, a oiaio; ano e hoomakaukau oe ia oe."

A no keia olelo a ka Makaula, kipakuia mai la ka Makaula mai ke alo mai o ke Alii.

Pela oia i kukula hele ai imua o na'lii a puni o Kauai, o ka poe alii i lohe i ka ka Makaula, o lakou no kai pakele.

Hele aku oia imua o Kekalukaluokewa, kana wahine, a me ko laua alo a pau.

E like me ka olelo no Aiwohikupua, pela kana olelo ia Kekalukaluokewa, a manaoio mai la oia.

Aka, o Waka, aole oia i hooko, me ka olelo mai, "Ina he Akua ka mea nana e luku mai, alaila, he Akua no ko'u e hiki ai ke hoopakele ia'u, a me ka'u mau Alii."

A no keia olelo a Waka, haliu aku la ka Makaula i ke Alii, a olelo aku la, "Mai hoolohe i ka ko kupunawahine, no ka mea, e hiki mai ana ka luku nui maluna o na'lii. Ano e kukulu i lepa a puni oe, a e hookomo i kau mea aloha maloko o no lepa i kukuluia, a o ka mea e manaoio ole i ka'u, e haule no lakou iloko o ka luku nui.

"A hiki i ua la la, e moe ana na luahine ma na kapua i o ke keiki mana, me ke noi aku i ola, aole e loaa, no ka mea, ua hoole i ka olelo a ka Makaula nei."

A no ka mea, ua ike o Kekalukaluokewa i ke ko mau o kana mau wanana mamua aku, nolaila, ua pale kela i ka olelo a ka luahine.

A hala aku la ka Makaula, kukulu ae la ke Alii i lepa a puni kona Hale Alii, a noho iho la maloko o kahi hoomalu e like me ka olelo a ka Makaula.

A pau ka huakai kaapuni a ka Makaula, hoi aku la oia a noho me kana mau kaikamahine.

No ke aloha wale no o ka Makaula ke kumu o kona hele ana aku e hai i kana mea i ike ai. Hookahi la o kona, noho ana me kana mau kaikamahine ma Honopuuwaiakua, mai kona hoi ana aku mai kaapuni, hiki mai o Kahalaomapuana, e like me ka kakou ike ana mamua ae nei i hoikeia ma neia Mokuna.



MOKUNA XXX

Hookahi anahulu mahope iho o ko Kahalaomapuana hoi ana mai mai Kealohilani mai, ia manawa, hiki mai la ka hoailona mua a ko lakou kaikunane, e like me ke kauoha i kona kaikuahine.

Pela i hoao liilii ai na hoailona iloko o na la elima, a i ke ono o ka la, kui ka hekili, ua ka ua, kaikoo ka moana, waikahe ka aina, olapa ka uwila, uhi ka noe, pio ke anuenue, ku ka punohu i ka moana.

Ia manawa, olelo aku ka Makaula, "E a'u mau kaikamahine, ua hiki mai ka hoohoia'na o kuu wanana e like me ka'u olelo mua ia oukou."

I aku la na kaikamahine, "Oia hoi ka makou i hamumu iho nei, no ka mea, ua lohe mua no makou i keia mea ia oe, oiai aole keia (Kahalaomapuana) i hiki mai, a ma ka ianei hoi ana mai nei, lohe hope makou ia ianei."

Olelo mai la o Laieikawai, "He haalulu nui ko'u, a me ka weliweli, a pehea la e pau ai kuu maka'u?"

"Mai maka'u oe, aole hoi e weliweli, e hiki mai ana ka pomaikai ia kakou, a e lilo auanei kakou i mea nui nana e ai na moku a puni, aole kekahi mea e ae, a e noho Alii auanei oukou maluna o ka aina, a e holo aku ka poe hana ino mai ia oukou mai ka noho Alii aku.

"Nolaila wau i ukali ai me ka hoomanawanui iloko o ka luhi, a me ka inea, iloko o na pilikia he nui, a ke ike nei wau, no'u ka pomaikai a no ka'u mau pua, mai ia oukou mai."

Hookahi malama o ka ino ma ka, aina no ka hoailona hope, ma ke kakahiaka, i na kukuna o ka la i haalele iho ai i na mauna. Ikeia aku la o Kaonohiokala e noho ana iloko o a wela kukanono o ka la, mawaena pono o ka Luakalai, i hoopuniia i na anuenue, a me ka ua koko.

I kela wa no, loheia aku la ka pihe uwa a puni o Kauai, i ka ike ana aku i ka Hiwahiwa Kamakahi a Moanalihaikawaokele laua o Laukieleula, ke Alii nui o Kahakaekaea, a me Nuumealani.

Aia hoi he leo uwa, "Ka Hiwahiwa a Hulumaniani—e! Ka Makaula nui mana! E Hulumaniani—e! Homai he ola!"

Mai ke kakahiaka a ahiahi ka uwa ana, ua paa ka leo, o ke kuhikuhi wale iho no a ka lima aohe leo, me ke kunou ana o ke poo, no ka mea, ua paa ka leo i ka uwa ia Kaonohiokala.

Ia manawa a Kaonohiokala e nana mai ana i ka honua nei, aia hoi, e aahu mai ana o Laieikawai i ke kapa anuenue a kona kaikuahine (Kahalaomapuana) i lawe mai ai, alaila, maopopo ae la ia ia o Laieikawai no keia, ka wahine hoopalau ana.

Ma ka ehu ahiahi, ma ka puka ana mai a ka mahina konane o Mahealani, hiki mai la iloko o ke anapuni a ka Makaula.

Ia Kaonohiokala i hiki mai ai, moe kukuli iho la kona mau kaikuahine, a me ka Makaula imua o ka Hiwahiwa.

A o Laieikawai kekahi, i ka Hiwahiwa i ike mai ai ia Laieikawai e hoomaka ana e kukuli; kahea mai la ka Hiwahiwa, "E kuu Haku wahine, e Laieikawai e! mai kukuli oe, ua like no kaua."

"E kuu Haku, he weliweli ko'u, a me ka haalulu nui. A ino i manao oe e lawe i kuu ola nei, e pono ke lawe aku, no ka mea, aole wau i halawai me kekahi mea weliweli nui mamua e like me keia," wahi a Laieikawai.

"Aole au i hiki mai e lawe i kou ola, aka, ma ka huakai a kuu kaikuahine i hiki ae nei i o'u la, a nolaila, ua haawi mai wau i hoailona no'u e ike ai ia oe, a e maopopo ai ia'u o oe kuu wahine hoopalau, a nolaila ua hele mai au e hooko e like me kana kii ana ae nei," pela aku o Kaonohiokala.

A lohe kona mau kaikuhine a me ka Makaula pu, alaila hooho maila lakou me ka leo olioli:

"Amama! Amama! Amama! Ua noa, lele wale, aku la." Ala ae lakou i luna me ka maka olioli.

Ia manawa, kahea iho la oia i kona mau kaikuahine, "Ke lawe nei wau i kuu wahine, a ma kela po e hiki hou mai maua." Alaila, kailiia aku la kana wahine me ka ike oleia e kona mau hoa, aka, o ka Makaula ka mea i ike aweawea aku i ka laweia ana ma ke anuenue a noho i loko o ka Mahina, malaila i hooiaio ai laua i ko laua mau minute oluolu.

A ma kekahi po ae, i ka mahina e konane oluolu ana, i ka wa hapa o ka lai.

Kuuia mai la kekahi anuenue i uliliia mai luna mai o ka mahina a hiki i lalo nei, i ka wa e kupono ana ka mahina i luna pono o Honopuuwaiakua.

Ia manawa, iho mai la na'lii o ka lewa me ko laua ihiihi nui a ku mai la i mua o ka Makaula, me ka olelo iho, "E hele ae oe e kala aku i na mea a pau i hookahi anahulu, e hoohuiia ma kahi hookahi, alaila, e hoopuka aku wau i olelo hoopai no ka poe i hana ino mai ia oukou.

"A pau na la he umi, alaila e hui hou kaua, a na'u no e hai aku i ka mea e pono ai ke hana oe, a me kau mau kaikamahine pu me oe."

A pau keia mau olelo, hele aku la ka Makaula, a hala ia, alaila kaili puia aku la na kaikuahine elima i luna a noho pu me ia i ka olu o ka Mahina.

I ka Makaula i kaapuni ai mamuli o ka olelo a ka Hiwahiwa, aole oia i halawai me kekahi kanaka hookahi, no ka mea, ua pau i uka o Pihanakalani, kahi i oleloia he lanakila.

A pau na la he umi, hiki aku ka Makaula i Honopuwaiakua, aia hoi ua mehameha.

Ia manawa, halawai mai la me ia o Kaonohiokala, a hai aku la i kana olelo hoike no kana oihana kaapuni e like me ke kauoha a ka Hiwahiwa.

Ia manawa kaili puia aku la ka Makaula a noho i ka mahina.

A i ke kakahiaka o kekahi la ae, ma ka puka ana mai o ka la, i ka wa i haalele iho ai na kukuna wela o ka la i na mauna.

Ia manawa ka hoomaka ana o ka Hiwahiwa e hoopai ia Aiwohikupua a me Waka pu.

Haawiia ka make no Waka, a o Aiwohikupua, hoopaiia aku la ia e lilo i kanaka ilihune, e aea haukae ana maluna o ka aina a hiki i kona mau la hope.

Ma ke noi a Laieikawai, e hoopakele ia Laielohelohe a me kana kane, nolaila, ua maalo ae ka pilikia mai o laua ae, a no laua kekahi kuleana ma ka aina ma ia hope iho.

I ke kakahiaka nae, i ka hoomaka ana o ka luku ia Aiwohikupua a me Waka.

Aia hoi, o ke anaina i akoakoa ma Pihanakalani, ike aku la lakou i ke anuenue i kuuia mai ma ka mahina mai, i uliliia i na kukuna wela o ka la.

Alaila, ia manawa akoakoa lakou a pau, ka Makaula, a me na kaikamahine elima e kau mai ana ma ke ala i uliliia, a o Kaonohiokala me Laieikawai ma ke kaawale, a he mau kapuai ko laua me he ahi la. Oia ka manawa a Aiwohikupua a me Waka i haula ai i ka houna, me ka apono i ka olelo a ka Makaula.

A pau ka hoopai a ke Alii no na enemi, hoonoho ae la ke Alii oluna ia Kahalaomapuana i Moi, a hoonoho pakahi aku la i na kaikuahine ona ma na mokupui. A o Kekalukaluokewa no ke Kuhina Nui, a me Laielohelohe, a o ka Makaula no ko lakou mau hoa kuka ma ke ano Kuhina Nui.

A pau ka hooponopono ana no keia mau mea a pono ka noho ana, kaili puia aku la o Laieikawai e kana kane ma ke anuenue iloko o na ao kaalelewa a noho nia kahi mau o kana kane.

Ina e hewa kona mau kaikuahine, alaila na Kahalaomapuana e lawe ka olelo hoopii imua o ke Alii.

Aka, aole i loaa ka hewa o kona mau kaikuahine ma ia hope iho a hiki i ka haalele ana i keia ao.



MOKUNA XXXI

Mahope o ko Laieikawai hoao ana me Kaonohiokala, me ka hooponopono i ka noho ana o kona mau kaikuahine, ka Makaula, a me Kekalukaluokewa ma; a pau keia mau mea i ka hooponoponoia, hoi aku la laua iluna o ka aina i oleloia o Kahakaekaea, o noho ma ka pea kapu o Kukulu o Tahiti.

A no ka lilo ana o Laieikawai i wahine mau ma ka berita paa, nolaila, haawiia ae la ia ia kekahi mau hana mana a pau ma ke ano Akua, e like me kana kane; koe nae ka mana hiki ole ke ike i na mea huna, a me na hana pohihihi i hanaia ma kahi mamao, no kana kane wale no.

Mamua nae o ko laua haalele ana ia Kauai, a hoi aku iluna, ua hanaia kekahi olelo hooholo iloko o ko lakou akoakoa ana; ma ka ahaolelo hooponopono aupuni ana.

Oia hoi, i ka la i kuuia mai ai ke alanui anuenue mai Nuumealani mai, a kau aku la o Kaonohiokala, a me Laieikawai maluna o ke ala anuenue i oleloia, a waiho mai la i kona leo kauoha hope i kona mau hoa, ka Makaula, a me Laielohelohe, eia kana olelo:

"E o'u mau hoa, a me ko kakou makuakane Makaula, kuu kaikaina i ka aa hookahi, a me ka kaua kane; ke hoi nei au mamuli o ka mea a kakou i kuka ai, a ke haalele nei wau ia oukou, a hoi aku i kahi hiki ole ia oukou ke ike koke ae; nolaila, e nana kekahi i kekahi me ka noho like, no ka mea, ua hoopomaikai like ia oukou, aole kekahi mea o oukou i hooneleia i ka pomaikai. Aka, oia nei (Kaonohiokala) no ko maua mea e hiki mai i o oukou nei, e ike i ka pono o ko oukou noho ana."

A pau keia mau mea, laweia aku la laua me ko laua ike oleia. A e like me ka olelo, "o Kaonohiokala ka mea iho mai e ike i ka pono o kona mau hoa," oia kekahi kumu i haunaele ai ko Laieikawai ma noho ana me kana kane.

Ia Laieikawai ma ko laua wahi me kana kane, he mea mau ia Kaonohiokala ka iho pinepine mai ilalo nei e ike i ka pono o kona mau kaikuahine, a me kana wahine opio (Laielohelohe), ekolu iho ana i ka makahiki hookahi.

Elima paha makahiki ka loihi o ko laua noho ana ma ka hoohiki paa o ka berita mare; a i ke ono paha o ka makahiki o ko Laieikawai ma noho pono ana me kana kane, ia manawa, haula iho la o Kaonohiokala i ka hewa me Laielohelohe; me ka ike ole o na mea e ae i keia haule ana i ka hewa.

I ka ekolu malama o Laieikawai ma iluna, iho mai la o Kaonohiokala e ike i ka pono o kona mau kaikuahine, a hoi aku la me Laieikawai, pela i kela a me keia hapakolu o ka makahiki, a i ka ekolu makahiki o ko Kaonohiokala huakai makai i ka pono o kona mau kaikuahine; aia hoi, ua hookanaka makua loa ae la kana wahine opio (Laielohelohe), alaila, ua pii mai a mahuahua ka wahine maikai, a oi ae mamua o kona kaikuaana o Laieikawai.

Aole nae i haula o Kaonohiokala ia manawa i ka hewa, aka, ua hoomaka ae kona kuko ino e hana i ka mea pono ole.

I kela hele ana keia hele ana a Kaonohiokala i kana hana niau ilalo nei, a hiki i ka eha makahiki; aia hoi, ua hoomahuahuaia mai ka nani o Laielohelohe mamua o kana ike mua ana, a mahuahua loa ae la ka manao ino o Kaonohiokala; aka, ma kona ano keiki Akua, hoomanawanui aku la no oia e pale ae i kona kuko, hookahi paha minute e lele aku ai ke kuko mai ona aku, alaila, pili mai la no.

I ka lima o ka makahiki, ma ka pau ana o ka hapaha mua o ua makahiki la, iho hou mai la o Kaonohiokala i kana hana mau ilalo nei.

I kela manawa, ua kailiia aku ko Kaonohiokala manao maikai mai ona aku a kaawale loa, a haule iho la oia i ka hewa.

I kela manawa no hoi, ia ia e halawai la me kona, mau kaikuahine, a me ka Makaula hoi, ka pinualua a me ka laua wahine hoi (Laielohelohe), hoomaka ae la o Kaonohiokala e hooponopono hou no ke aupuni, a nolaila, ua hoomaka hou ka ahaolelo.

A i mea e pono ai ko ke Alii manao kolohe, hoolilo ae la oia i kona mau kaikuahine i poe kiai no ka aina i oleloia o Kealohilani, a na lakou e hooponopono pu me Mokukelekahiki i ka noho ana, a me na hana a pau e pili ana i ka aina.

A ike ae la kekahi o kona mau kaikuahine, ua oi aku ka hanohano mamua o keia noho ana, no ka mea, ua hooliloia i mau alii no kahi hiki ole ia lakou ke noho e lawelawe pu me Mokukelekahiki, nolaila, hooholo ae la lakou i ka ae mamuli o ka olelo a ko lakou kaikunane.

Aka, o Kahalaomapuana, aole oia i ae aku e hoi iloko o Kealohilani; no ka mea, ua oi aku kona minamina i ka hanohano mau i loaa ia ia mamua o ka hoi ana i Kealohilani.

A no ko Kahalaomapuana ae ole, hoopuka aku la oia i kana olelo imua o kona kaikunane, "E kuu Lani, ma kou hoolilo ana ae nei ia makou e hoi i Kealohilani, a o lakou no ke hoi, a owau nei la, e noho ae no wau ilalo nei, e like me kau hoonoho mua ana; no ka mea, ke aloha nei wau i ka aina a me na makaainana, a ua maa ae nei no hoi ka noho ana; a ina owau no malalo nei, o oe no maluna mai, a o lakou nei hoi iwaena ae nei, alaila, pono iho no kakou, like loa me ka hanau ana mai a ko kakou makuahine, no ka mea, nau i wahi ke alanui, a o kou mau pokii hoi, hele aku mahope ou, a na'u hoi i pani aku, o ke oki no ia, a oia la."

A no keia olelo a kona kaikuahine muli loa, manao iho la, oia, ua pono ka olelo a kona kaikuahine. Aka, no ke ake nui o Kaonohiokala e kaawale aku oia i kahi e, i mea e ike oleia'i kona kalohe ana, nolaila, hailona aku la oia i kona mai Kaikuahine, a o ka mea e ku ai ka hailona, oia ke hoi iloko o Kealohilani.

I aku la o Kaonohiokala i kona mau kaikuahine, "E hele oukou e u-u mai i pua Kilioopu, aole e hui i ko oukou hele ana, e hele oukou ma ke kaawale kekahi i kekahi, a loaa, alaila, e hoi mai ko oukou mua a haawi mai ia'u, e like me ko hanau ana, pela oukou e heleai, a pela no hoi oukou ke hoi mai, a o ka mea loihi o kana Kilioopu, oia ke hoi i Kealohilani."

Hele aku la kela a me keia o lakou ma ke kaawale, a hoi mai la e like me ka mea i oleloia ia lakou.

Hele aku la ka mea mua, a huhuki mai la elua iniha paha ka loihi o kana, a o ka lua hoi, huhuki mai la, a oki ae la i kana Kilioopu ekolu iniha a me ka hapa paha; a o ke kolu hoi, huhuki mai la i kana Kilioopu, elua iniha paha ka loihi; a o ka eha o lakou hookahi iniha paha ka loihi o kana, a o Kahalaomapuana hoi, aole oia i huhuki mai ma ke Kilioopu loloa, huhuki mai la oia ma ka mea liilii loa, ekolu kapuai paha kona loa; a oki ae la oia i ka hapalua o kana, a hoi aku la, me ka manao o kana Kilioopu ka pokole.

Aka, i ka hoohalike ana, kiola aku la ka mua i kana imua o ko lakou kaikunane, ike aku la o Kahalaomapuana i ka ka mua, he mea kahaha loa ia ia, nolaila, momoku malu ae la oia i kana iloko o kona aahu, aka, ua ike aku la kona kaikunane i kana hana, i aku la, "E Kahalaomapuana, mai hana malu oe, e waiho i kau Kilioopu pela."

Kiola aku la na mea i koe i ka lakou, aka, o Kahalaomapuana, aole i hoike mai, i mai nae "Ua ku ia'u ka hailona."

A no keia mea, koi aku la oia i kona kaikunane e hailona hou; e hailona hou ana, ku hou no ia Kahalaomapuana ka hailona; aole olelo i koe a Kahalaomapuana, no ka mea, ua ku ka hailona ia ia.

Oia hoi, he mea kaumaha nae ia Kahalaomapuana, ke kaawale ana'ku mai kona noho Alii aku, a me na makaainana, no ka mea, ua hoopouliia ko ke Alii wahine naau makemake ole e hoi i Kealohilani e ka hailona.

A i ka la o Kahalaomapuana i hoi ai i Kealohilani, kuuia mai la ke anuenue mai luna mai a hiki ilalo nei.

Ia manawa, hai aku la oia i kana olelo imua o kona kaikunane, me ka i aku, "E ku ke alanui o kuu Lani pela, e kali no na la he umi, e hoakoakoaia mai na'lii, a me na makaainana a pau, i hoike aku ai wau i ko'u aloha nui ia lakou mamua o kou lawe ana aku ia'u."

A ike iho la o Kaonohiokala, ua pono ka olelo a kona kaikuahine hooholo ae la oia i kona manao ae; alaila, lawe houia aku la ke alanui iluna me kona kaikunane pu.

A i ka umi o ka la, kuuia mai la ua alanui nei imua o ke anaina, a kau aku la o Kahalaomapuana iluna o ke alanui ulili i hoomakaukauia nona, a huli mai la me ka naau kaumaha, i hoopihaia kona mau maka i na kulu wai o Kulanihakoi, me ka i mai, "E na'lii, na makaainana, ke haalele nei wau ia oukou, ke hoi nei wau i ka aina a oukou i ike ole ai, owau a me o'u mau kaikuaana wale no kai ike; aole nae no ko'u makemake e hoi ia aina, aka, na ko'u lima no i ae ia'u e haalele ia oukou mamuli o ka hailona a kuu kaikunane Lani nei. Aka hoi, ua ike no wau he mau Akua like ko kakou a pau, aole mea nele, nolaila, e pule oukou i ke Akua, a e pule no hoi wau i ko'u Akua, a ina i mana na pule a kakou, alaila, e halawai hou ana no kakou ma keia hope aku. Aloha oukou a pau, aloha no hoi ka aina, oki kakou la nalo."

Alaila, lalau ae la oia i kona aahu, a palulu ae la i kona mau maka imua o ke anaina, i mea e huna ai i kona manaonao i na makaainana a me ka aina. A laweia'ku la oia ma ke anuenue iloko o na ao kalelewa ma ka Lanikuakaa.

O ke kumu nui o ko Kaonohiokala manao nui e hookawale ia Kahalaomapuana i Kealohilani, i mea e nalo ai kona kalohe ia Laielohelohe; no ka mea, o Kahalaomapuana, aia kekahi ike ia ia, he ike hiki ke hanaia kekahi hana ma kahi malu; a he kaikamahine manaopaa no, aole e hoopilimeai. O manao auanei o Kaonohiokala o haiia kana hana kalohe ana imua o Moanalihaikawaokele, nolaila oia i hookaawale ai i kona kaikuahine, a ma ke ano Akua o Kaonohiokala, na lilo ka hailona ia Kahalaomapuana.

A kaawale aku la kona kaikuahine, a i ka pau ana paha o a hapaha elua o ka lima o ka makahiki, iho hou mai la oia ilalo nei e hooko i kona manao kuko ia Laielohelohe.

Aole nae oia i hooko koke ia manawa; aka, i mea e pono ai oia imua o Kekalukaluokewa nolaila, waiho aku la oia imua o Kekalukaluokewa e pani ma ka hakahaka o Kahalaomapuana; a o ka Makaula no kona Kuhina Nui.

A hoonohoia aku la o Mailehaiwale i Kiaaina paha no Kauai; ia Mailekaluhea no Oahu; o Mailelaulii no Maui a me na moku e ae; ia Mailepakaha no Hawaii.



MOKUNA XXXII

A lilo ae la o Kekalukaluokewa i poo kiekie ma ke aupuni, alaila, hoouna aku la o Kaonohiokala ia Kekalukaluokewa e hele e kaapuni ma na mokupuni a pau e lawelawe i kana oihana Moi, a hoonoho iho la ia Laielohelohe ma ko Kekalukaluokewa wahi ma ke ano hope Moi.

A no keia mea, lawe ae la o Kekalukaluokewa i kona Kuhina Nui (ka Makaula), ma kana huakai kaapuni.

I ka la i haalele ai o Kekalukaluokewa ia Pihanakalani, a hele aku la ma kana oihana kaapuni. Ia la no hoi ka haalele ana o Kaonohiokala ia lalo nei.

Ma kela hoi ana o Kaonohiokala, aole nae oia i hiki loa iluna, aka, ua ike nae oia ia la e holo ana na waa o Kekalukaluokewa i ka moana.

A no ia mea, hoi hou mai la o Kaonohiokala mai luna mai a hiki ilalo nei, a launa iho la me Laielohelohe, aole nae i hanaia ka hewa ia manawa.

Ia laua me Laielohelohe e halawai la, noi aku la o Kaonohiokala ia Laielohelohe e hookaawaleia na mea e ae, a ma kona ano Mea Nui, ua hookaawaleia ko ke Alii wahine mau aialo.

Ia Laielohelohe me Kaonohiokala o laua wale no ma ke kaawale, i aku la, "O ka ekolu keia o ko'u mai makahiki (puni) o ka makemake ana ia oe, no ka mea, ua ulu kou nani a papale maluna o kou kaikuaana (Laieikawai). A nolaila, ma na la hope nei, ua hiki ole ia'u ke hoomanawanui e pale aku i ke kuko no'u ia oe mai o'u aku."

"E kuu Lani e," wahi a Laielohelohe, "pehea la e kaawale ai ia kuko ou mai a oe ae? A heaha la ka manao o kuu Lani e pono ai ke hana?"

"E launa kino kaua," wahi a Kaonohiokala, "oia wale no ka mea e pono ai ke hanaia imua o'u."

I aku la o Laielohelohe, "Aole kaua e launa kino e kuu Lani, no ka mea, o ka mea nana i malama ia'u mai kuu wa uuku mai a loaa wale kuu kane, nana ka olelo paa ma o'u la, aole e haawi i kuu kino me kahi mea e ae e hoohaumia; a nolaila, e kuu Lani e, na ka mea nana ka hoohiki paa ia'u e ae aku i kou makemake."

A lohe o Kaonohiokala i keia mea, akahi no a hoomohalaia ke kuko ino iloko, alaila, hoi aku la oia iluna me kana wahine (Laieikawai). Aole nae i anahulu kona mau la i luna, uhi paapu houia mai la oia e na hekili o ke kuko ino, a hiki ole ke hoomanawanui no ke kuko.

A na keia kuko, kaikai kino houia mai la oia mai luna mai e halawai hou me Laielohelohe.

A no ka lohe mua ana o Kaonohiokala "na ka mea nana i malama" ia ia ka "hoohiki paa e ae aku." Nolaila, kii mua aku la oia ma o Kapukaihaoa la, e noi aku e ae mai i ko ke Alii makemake.

A nolaila hoi, hele mua aku la oia a olelo aku ia Kapukaihaoa, "Ua makemake wau e lawe ia Laielohelohe e pili me a'u i keia manawa, aole nae no ke kaili loa mai, aka, i mea e hoomama ae ai i ko'u naau kaumaha i ke kuko i kau milimili, no ka mea, ua noi mua aku wau i ua milimili la au i kuu makemake; aka, ua kuhikuhi mai kela nau e ae aku, a nolaila, kii mai nei wau ma ou la."

I aku o Kapukaihaoa, "E ka lani o na lani, ke ae aku nei wau ma kau noi e kuu Lani, he mea pono nou e komo aku oe me ka'u milimili; no ka mea, ua ike au i ko'u pomaikai ole no ka'u mea i luhi ai, ua upu aku hoi ko maua manao me ka mea nana i malama kau wahine (Laieikawai), o Kekalukaluokewa ke kane a ka'u hanai, ua pono no, aka, i keia noho aupuni ana, ua lilo ka pomaikai i na mea e ae, nolaila, ua nele wau. No ka mea hoi, ua haawi ae nei kela i na moku a pau i ou kaikuahine, koe hoi wau ka mea nana kana wahine i wahine ai, a nolaila e aho hoi ke ka i ka nele lua, a nau ka wahine a olua."

A pau keia mau kamailio a laua ma ke kaawale, hele aku la o Kapukaihaoa me ke Alii pu a hiki o Laielohelohe la.

I aku la, "E kuu luhi, eia ke kane, nohoia, he lani iluna he honua, ilalo, keehi'a kulana a paa, a nana mai i ka mea nana i luhi."

Alaila he mea kanalua ole ia ia Laielohelohe; a lawe ae la o Kaonohiokala ia Laielohelohe, a hui oluolu iho la laua.

Ekolu mau la o laua ma ka laua mau hana, hoi aku la o Kaonohiokala i Kahakaekaea.

A mahope iho oia mau la kaawale, ua aaki paaia ke aloha wela i luna o Kaonohiokala, a ano e kona mau helehelena.

Ia manawa, hoopuka aku la o Kaonohiokala i olelo hoopunipuni i mua o Laieikawai, oia ka ha o na la kaawale o laua, me ka i aku, "Haohao hoi keia po o'u, aole wau i moe iki, i ka hoopahupahu waleia no a ao wale."

I aku o Laieikawai, "Heaha la?"

I aku o Kaonohiokala, "Ua pono ole paha ka noho ana o lakou la o lalo."

"Ae paha," wahi a Laieikawai, "aole no la hoi e iho."

A no keia hua kena a kana wahine, he mea manawa ole noho ana i lalo nei o Kaonohiokala, a launa no me Laielohelohe. Aka, o Laielohelohe aole i loaa ia ia kona pilikia ma ka manao, heaha la ia mea i kona manao ana.

Ia laua e hui ana ma ka makemake o ke Alii kane, ia manawa, ua ike ole o Laielohelohe i kona aloha ia Kaonohiokala, no ka mea, aole no o ke Alii wahine makemake iki e hana i ka hewa me ke Alii nui o luna; aa hoi, mamuli o ka onou a kona mea nana i malama wale no ka hooko ana.

Hookahi anahulu paha o ko laua hana ana i ka hewa, hoi aku la o Kaonohiokala iluna.

Ia manawa, ulu mai la a mahuahua ke aloha o Laielohelohe ia Kekalukaluokewa no kona haule ana i ka hewa me Kaonohiokala.

I kekahi la ma ke ahiahi, olelo aku la o Laielohelohe ia Kapukaihaoa, "E kuu kahu nana i malama maikai, i keia manawa, ua poino loa ia'u ka manao no Kaonohiokala iloko o na manawa o maua i hana iho nei i ka hewa, a ke hoomahuahua mai nei ke aloha o kuu kane (Kekalukaluokewa) ia'u, no ka mea, i ka noho iho nei no ka i ka pono me ke kane, me ko maua maikai, a lalau wale no i ka hewa, aole no ko'u makemake, no kou makemake wale no. Heaha no la hoi kou hewa ke hoole aku, i kuhikuhi aku hoi wau i kou ae ole no kou hoohiki ana, aole au e launa me kekahi mea e ae, kaiona he hoohiki paa kau, aole ka."

I aku o Kapukaihaoa, "I ae aku au e lilo oe i ka mea e, no kuu nele i ka haawina waiwai o ko kane; no ka mea, ma kuu maka ponoi nei no ka waiwai a ko kane i haawi ae ai, a owau no ke ku, nolaila, lilo oe, aole hoi au i manaoia ka mea nana ka wahine i wahine ai oia."

I aku o Laielohelohe i kona kahu nana i hanai, "Ina o kou kumu ia o ka haawi ana i kuu kino e hoohaumia me Kaonohiokala, alaila, ua hewa loa oe; no ka mea, ua ike oe, aole no Kekalukaluokewa i hoonoho na mea maluna o na aina; aka, na Kaonohiokala no, a nolaila, apopo e kau wau maluna o na waa a holo aku e imi i kuu kane."

I ke ahiahi iho, kena'e la oia i na aialo kane ona, na mea malama waa hoi o ke Alii, e hoomakaukau i na waa no ka holo aku e imi i ke kane.

A no ke kumu ole o kona manao ia Kaonohiokala, nolaila huna iho la oia ia ia makolo o na hale kuaaina hiki ole ia ia ke noho, no kona manao o hiki hou mai o Kaonohiokala, hana hou ia ka hewa me kona makemake ole, oia kona pee ma na hale kuaaina, aole nae oia (Kaonohiokala) i hiki mai a hiki i kona hala ana i ka moana ia po iho.

A hala o Laielohelohe i ka moana, a hiki ma Oahu, noho iho la oia ma na hale kuaaina. Pela oia i hele ai a hiki i ko laua halawai ana me Kekalukaluokewa.

Ia Laielohelohe paha i Oahu, a ma kekahi la ae, iho hou mai la o Kaonohiokala e launa hou me Laielohelohe; aka, i kona hiki ana mai, aole o Laielohelohe o ka hale Alii, aole no hoi oia i ninau mai i ka mea nana e malama ka hale Alii, no ka mea, ina e ninau oia, manaoia e hana ana i ka hewa me Laielohelohe; aka, ua hai malu aku nae o Laielohelohe i ke kiai hale Alii i ke kumu o kona hele ana. A no ka nele o ko ke Alii makemake, hoi aku la oia i luna.

O keia haula ana nae a na'lii i ka hewa, ua nakulu aku la keia lohe i ke alo Alii, ma o na aialo wale no nae, a ua lohe puia no hoi ko Laielohelohe makemake ole.

Ia Aiwohikupua e kuewa ana ma ke alo Alii, oia nae kekahi i lohe i keia mau mea. A no ka lohe ana o Aiwohikupua i ko Laielohelohe kumu i holo ai e imi i ke kane; alaila i aku oia i ke kiai hale Alii, "Ina i hoi hou mai o Kaonohiokala, a i ninau mai ia Laielohelohe, i aku oe ua mai ia, alaila aole e hoi hou mai; no ka mea, he mea haumia loa ia ia Kaonohiokala, a me na makua o makou, aia no a pau ka haumia, alaila hana aku ma ka hana o ka hoku Venuka."