"He maka'u," wahi a ke kaikamahine.

A lohe mai la ke Alii i ka laua haukamumu, ala ae la oia a hea aku la ia Kahalaomapuana, alaila, ua hoopauia ko ke kaikamahine naau kaumaha, a komo aku la ka malihini e launa me ke Alii.

I mai la o Laieikawai, "Nau anei ka mea kani lealea i kani mai ai i kela po, a me keia po?"

"Ae, na'u," wahi a Kahalaomapuana.

"O i ana," wahi a Laieikawai, "hookani ia ana."

Lalau ae la o Kahalaomapuana i kana pu la-i ma kona pepeiao, a hookani aku la imua o ke Alii; alaila, ua hoolealeaia o Laieikawai. Oia ka makamua o ko ke Alii ike ana i keia mea kani.



MOKUNA XII

A no ka lilo loa o ko Laieikawai manawa i ka olioli no ka mea kani lealea a ke kaikamahine; alaila, kena ae la o Laieikawai i ke kaikamahine e hookani hou.

I aku la ke kaikamahine, "Aole e kani ke hookani hou; no ka mea ua malamalama loa, he mea mau ia, ma ka po wale no e kani ai nei mea kani, aole e pono ma ke ao."

A no keia olelo a ke kaikamahine, kahaha loa iho la o Laieikawai me ka manao he wahahee na ke kaikamahine, alaila, lalau aku la o Laieikawai i ka pu la-i ma ka lima o ke kaikamahine, a hookani iho la, a no ko Laieikawai maa ole i ka hookani ka pu la-i, nolaila, ua loaa ole ke kani ma ia hookani ana, alaila, he mea maopopo loa i ke Alii wahine, he mea kani ole no ka pu la-i ke hookani ma ke ao.

Olelo aku la o Laieikawai ia Kahalaomapuana, "Ke makemake nei wau e hoaikane kaua, a ma ko'u hale nei oe e noho ai, a e lilo oe i mea punahele na'u, a o kau hana ka hoolealea mai ia'u."

Olelo aku la o Kahalaomapuana, "E ke Alii e, ua pono kau olelo; aka, he mea kaumaha no'u ke noho wau me oe, a e loaa ana paha ia'u ka pomaikai, a o ko'u mau kaikuaana, e lilo paha auanei lakou i mea pilikia."

"Ehia oukou ka nui," wahi a Laieikawai, "a pehea ko oukou hiki ana maanei?"

Olelo aku la o Kahalaomapuana, "Eono makou ko makou nui a na makua hookahi o ko makou ono, he keiki kane, a elima makou na kaikuahine, o ke keiki kane no ko makou mua, a owau ko makou muli loa. A ma ka huakai a ko makou kaikunane, oia ko makou mea i hiki ai maanei, a no ka loaa ole ana ia makou o kona makemake, nolaila, ua haalele kela ia makou, a ua hoi aku la ko makou kaikunane me kona kekoolua, a ke noho nei makou me ka makamaka ole."

Ninau mai la o Laieikawai, "Nohea mai oukou?"

"No Kauai mai," wahi a Kahalaomapuana.

"A owai ka inoa o ko oukou kaikunane?"

Hai aku la kela, "O Aiwohikupua."

Ninau hou o Laieikawai, "Owai ko oukou mau inoa pakahi?"

Alaila hai aku la kela ia lakou a pau.

Alaila, hoomaopopo iho la o Laieikawai, o lakou no ka poe i hiki i kela po mua.

I aku la o Laieikawai, "O kou mau kaikuaana a me ke kaikunane o oukou kai maopopo, ina nae o oukou kai hiki mai i kela po aku nei la; aka, o oe ka'u mea i lohe ole."

"O makou no," wahi a Kahalaomapuana.

I aku la o Laieikawai, "Ina o oukou kai hiki mai i kela po, alaila, nawai i alakai ia oukou ma keia wahi? No ka mea, he wahi ike oleia keia, akahi wale no poe i hele mai i keia wahi."

I aku keia, "He kamaaina no ko makou mea nana i alakai mai, oia hoi kela wahi kanaka nana i olelo mai ia oe no Kauakahialii." Alaila, ua maopopo he kamaaina ko lakou.

A pau ka laua kamailio ana no keia mau mea, kauoha ae la oia i kona kupunawahine, e hoomakaukau i hale no na kaikuahine o Aiwohikupua.

Alaila, ma ka mana o Waka, kona kupunawahine, ua hikiwawe loa, ua paa ka hale.

A makaukau ka hale, kena aku la o Laieikawai ia, Kahalaomapuana, "E hoi oe, a kela po aku, pii mai oe me ou mau kaikuaana mai, i ike aku wau ia lakou, alaila, e lealea mai oe ia kakou, i kau mea kani lealea."

A hala aku la o Kahalaomapuana, a hui me kona mau kaikuaana, ninau mai la nae kona mau kaikuaana i kana hana, a me ke ano o ko laua halawai ana me ke Alii.

Hai aku la kela, "Ia'u i hiki aku ai a ma ka puka o ka hale o ke Alii, wehe aku la kahi kuapuu nana i kii mai nei ia'u, a i kuu ike ana aku nei i ke Alii e kau mai ana iluna o ka eheu o na manu, no ia ike ana o'u, ua eehia wau me ka maka'u a haule aku la wau ilalo ma ka lepo. A no keia mea, kiiia mai la wau a komo aku la e kamailio pu me ke Alii, a hana aku wau i kona lealea, e like me ko ke Alii makemake, a ua ninau mai nei kela ia kakou, ua hai pau aku au. Nolaila, e loaa ana ia kakou ka pomaikai, ua kauoha mai nei kela, a i keia po pii aku kakou."

A lohe kona mau kaikuaana i keia mau olelo, he mea e ka olioli o lakou.

A hiki i ka manawa a ke Alii i kauoha mai ai ia lakou, haalele lakou i na puha laau, kahi a lakou i noho pio ai.

Hele aku la lakou a ku ma ka puka o ka Hale Alii, wehe ae la ke kahu o Laieikawai i ka puka, a ike aku la lakou e like me ka olelo a ko lakou kaikaina.

Ia lakou nae i ike aku ai ia Laieikawai, alaila, ua puiwa koke lakou, a holo aku la me ka haalulu eehia, a pau loa lakou i ka haule i ka honua, koe nae o Kahalaomapuana.

A ma ke kauoha a ke Alii, ua kii ia aku kele poe malihini a laweia mai la imua o ke Alii, a he mea oluolu ia i ko ke Alii manao.

Ia lakou e halawai ana me ke Alii wahine, hoopuka mai la oia imua o na malihini he olelo hoopomaikai, a penei no ia:

"Ua lohe wau i ko oukou kaikaina, he poe oukou no ka hanauna hookahi, a he poe koko like oukou; a nolaila, ke lawe nei au ia oukou ma ke ano o ke koko hookahi, e kiai kakou ia kakou iho, ma ka olelo a kekahi, malaila like kakou, iloko o kela pilikia keia pilikia, o kakou no kekahi ilaila. A no ia mea, ua kauoha wau e hoomakaukau ko kakou kupunawahine i hale no oukou e noho ai me ka maluhia, e like me a'u nei, aole e aeia kekahi e lawe i kane nana, me ka ae like ole o kakou; pela e pono ai kakou ma keia hope aku."

A no keia olelo, hooholo ae la na kaikamahine malihini, na ko lakou kaikaina e hoopuka ka lakou olelo pane aku i ke Alii.

"E ke Alii e! Pomaikai makou no kou hookipa ana ia makou, a pomaikai hoi makou, no kou lawe ana ae ia makou I mau hoahanau nou, e like me kau i olelo mai nei ia makou, a pela no makou e hoolohe ai. Hookahi nae mea a makou e hai aku ia oe, he poe kaikamahine makou i hoolaa ia e ko makou mau makua, aole he oluolu e lawe makou i kane mare, a o ka makemake o ko makou mau makua, e noho puupaa na makou a hiki i ko makou mau la hope, a nolaila, ke noi mua aku nei kau mau kauwa, mai ae oe ia makou e hoohaumia me kekahi mau kanaka, e like me ka makemake o ke Alii; nolaila, e hookuu ia makou e noho puupaa e like me ka olelo paa a ko makou mau makua."

He mea maikai nae i ko ke Alii manao ka olelo a na malihini.

A pau ka lakou olelo ana me ke Alii no keia mau mea, hoihoiia aku la lakou a ma ka hale i hoomakaukauia no lakou.

I ua mau kaikamahine nei e noho ana ma ko lakou hale, he mea mau ia lakou ke kuka mau ma na mea e pili ana ia lakou, a me ke Alii, no ko lakou noho ana, a me na hana a ke Alii e olelo mai ai. A hooholo ae la lakou e hoolilo i ko lakou kaikaina i hoa kuka no ke Alii ma na hana e pili ana i ko lakou noho ana.

I kekahi awakea, i ko ke Alii manawa ala mai ka hiamoe mai, hele aku la o Kahalaomapuana e hoolealea i ke Alii ma ka hookanikani ana i ka pu la-i, a pau ko ke Alii makemake.

Ia manawa, hai aku la oia i kana olelo imua o Laieikawai, no ka lakou mea i kuka ai me kona mau kaikuaana; i aku la, "E ke Alii, ua kuka makou i mea nou e maluhia ai, nolaila, ua hooholo makou i ko makou manao, e hoolilo makou ia makou elima i mau koa kiai no kou Halealii, a ma o makou la e ae ia ai, a ma o makou la e hooleia ai. Ina i hele mai kekahi mea makemake e ike ia oe, ina he kane, a he wahine paha, a ina he alii, aole lakou e ike ia oe ke ole makou e ae aku; nolaila, ke noi aku nei au e ae mai ke Alii e like me ka makou hooholo ana."

I mai la o Laieikawai, "Ke ae aku nei wau e like me ka oukou mau olelo hooholo, a o oukou no ka mana ma Paliuli nei a puni."

Eia nae ka manao nui o kela poe kaikamahine e lilo i kiai no ke Alii, no ko lakou manao e puka hou ana o Aiwohikupua i Paliuli, alaila, he mana ko lakou e kipaku i ko lakou enemi.

Noho iho la lakou ma Paliuli, iloko nae o ko lakou noho ana, aole lakou i ike i ko lakou luhi ma ia noho ana; aole hoi lakou i ike iki i ka mea nana e hana mai ka lakou ai. Eia wale no ko lakou manawa ike i ka lakou mau mea ai, i ka manawa makaukau o lakou e paina, ia manawa e lawe mai ai na manu i na mea ai a lakou, a na na manu no e hoihoi aku i na ukana ke pau ka lakou paina ana, a no keia mea, ua lilo o Paliuli i aina aloha loa na lakou, a malaila lakou i noho ai a hiki i ka haunaele ana ia Halaaniani.

(Maanei e ka mea heluhelu e waiho i ke kamailio ana no na kaikuahine o Aiwohikupua, a ma ka Mokuna XIII o keia Kaao e kamailio hou no Aiwohikupua no kona hoi ana i Kauai.)



MOKUNA XIII

Mahope iho o ko Kahalaomapuana lele ana iloko o ke kai mai luna iho o na waa, e holo ikaika loa ana na waa ia manawa; nolaila, ua hala hope loa o Kahalaomapuana. Hoohuli hou na waa i hope e imi ia Kahalaomapuana, aole nae i loaa; nolaila, haalele loa o Aiwohikupua i kona kaikuahine opiopio, a hoi loa aku i Kauai.

Ia Aiwohikupua i hoi ai mai Hawaii mai a hiki mawaena o Oahu nei a me Kauai, olelo aku la o Aiwohikupua i kona mau hoewaa penei: "I ko kakou hoi ana anei a hiki i Kauai, mai olelo oukou, i Hawaii aku nei kakou i o Laieikawai la, o hilahila auanei au; no ka mea, he kanaka wau ua waia i ka olelo ia; a nolaila, ke hai aku nei au i ka'u olelo paa ia oukou. O ka mea nana e hai i keia hele ana o kakou, a lohe wau, alaila, o kona uku ka make, a me kona ohana a pau, pela no au i olelo ai i keia poe hoewaa mamua."

Hoi aku la lakou a Kauai. I kekahi mau la, makemake iho la ke Alii, o Aiwohikupua, e hana i Ahaaina palala me na'lii, a me kona mau hoa a puni o Kauai.

A i ka makaukau ana o ka Ahaaina palala a ke Alii, kauoha ae la ke Alii i kana olelo e kii aku i na hoa-ai; ma na alii kane wale no, a hookahi wale no, alii wahine i aeia e komo i ka Ahaaina palala, oia o Kailiokalauokekoa.

I ka la i Ahaaina ai, akoakoa mai la na hoa-ai a pau loa, ua makaukau na mea ai, a o ka awa ko lakou mea inu ma ia Ahaaina ana.

Mamua o ko lakou paina ana, lalau like na hoa i na apuawa, a inu iho la. Iloko o ko lakou manawa ai, aole i loaa ia lakou ka ona ana o ka awa.

A no ka loaa ole o ka ona o ka awa, hoolale koke ae la ke Alii i kona mau mama awa e mama hou ka awa. A makaukau ko ke Alii makemake, lalau like ae la na hoa-ai o ke Alii, a me ke Alii pu i na apuawa, a inu ae la. Ma keia inu awa hope o lakou, ua loohia mai maluna o lakou ka ona awa. Aka, hookahi mea oi aku o ka ona, o ke Alii nana ka papaaina.

Iloko o keia manawa ona o ke Alii, alaila, ua nalo ole ka olelopaa ana i olelo ai i kona mau hoewaa ma ka moana, aole nae i loheia ma o kana poe i papa ai; aka, ma ka waha ponoi no o Aiwohikupua i loheia'i olelo huna a ke Alii.

A ona iho la o Aiwohikupua, alaila, haliu pono aku la oia ma kahi a Kauakahialii e noho mai ana, olelo aku la, "E Kauakahialii e, ia oe no e kamailio ana ia makou no Laieikawai, komo koke iho la iloko o'u ka makemake no kela wahine; nolaila, moe ino ko'u mau po e ake e ike; nolaila, holo aku nei wau a hiki i Hawaii, pii aku nei maua a malamalama, puka i uka o Paliuli, i nana aku ka hana i ka hale o ke Alii, aole i kana mai, o ko'u hilahila; no ia mea, hoi mai nei. Hoi mai nei hoi wau, a manao mai o na kaikuahine hoi ka mea e loaa'i, kii mai nei, i hele aku nei ka hana me na kaikuahine a hiki i ka hale o ke Alii, kuu aku hoi i ka na kaikuahine loaa; i hana aku ka hana, i ka hoole waleia no a pau na kaikuahine eha, koe o kahi muli loa o'u, o ko'u hilahila no ia hoi mai nei, he oi no hoi kela o ka wahine kupaa nui wale, aole i ka lua."

Iloko o kela manawa a Aiwohikupua e kama ilio ana no ka paakiki o Laieikawai. Ia manawa e noho ana o Hauailiki, ke keiki puukani o Mana iloko o ka Ahaaina, he keiki kaukaualii no hoi, oia ka oi o ka maikai.

Ku ae la oia iluna, a olelo aku la ia Aiwohikupua "He hawawa aku la no kau hele ana, aole wau i manao he wahine paakiki ia, ina e ku au imua o kona mau maka, aole au e olelo aku, nana no e hele wale mai a hui maua; alaila, e ike oukou e noho aku ana maua."

I aku la o Aiwohikupua, "E Hauailiki e, ke makemake nei au e hele oe i Hawaii, ina e lilo mai o Laieikawai, he oi oe, a na'u no e hoouna me oe i mau kanaka, a ia'u na waa, a i nele oe ma keia hele ana au, alaila, lilo kou mau aina ia'u; a ina i hoi mai oe me Laieikawai, alaila, nou ko'u mau aina."

A pau ka Aiwohikupua ma olelo ana no keia mau mea, ia po iho, kau o Hauailiki ma maluna o na waa a holo aku la; aka, ua nui no na la i hala ma ia holo ana.

Ia holo ana, hiki aku lakou iwaho o Makahanaloa, i nana aku ka hana o lakou nei, e pio ana ke anuenue i kai o Keaau. Olelo aku la ke Kuhina o Aiwohikupua ia Hauailiki, "E nana oe i kela anuenue e pio mai la i kai, o Keaau no ia; a aia ilaila o Laieikawai, ua iho ae la i ka nana heenalu."

I mai la o Hauailiki, "Kainoa aia o Paliuli kona wahi noho mau."

A i kekahi la ae, ma ka auina la, hiki aku la lakou i Keaau, ua hoi aku nae o Laieikawai me na kaikuahine o Aiwohikupua i uka o Paliuli.

Ia Hauailiki ma i hiki aku ai, aia hoi ua nui na mea i hele mai e nana no keia keiki oi kelakela o ka maikai mamua o Kauakahialii a me Aiwohikupua, a he mea mahalo nui loa ia na na kamaaina o Keaau.

I kekahi la ae ma ka puka ana a ka la, uhi ana ke awa a me ka noe ma Keaau a puni, a i ka mao ana'e, aia hoi ehiku mau wahine e noho ana ma ke awa pae o Keaau, a hookahi oi oia poe. Akahi wale no a iho na kaikuahine o Aiwohikupua ma keia hele ana o Laieikawai, e like me kana olelo hoopomaikai.

Ia Laieikawai ma e noho ana ma kela kakahiaka, ku ae la o Hauailiki a holoholo ae la imua o lakou la, e hoika ana ia ia iho ma kona ano kanaka ui, me ka manao e maliuia mai e ke Alii wahine o Paliuli. A heaha la o Hauailiki ia Laieikawai? "he opala paha."

Eha na la o Laieikawai o ka hiki ana ma Keaau, mahope iho o ko Hauailiki puka ana aku; a eha no hoi la o ko Hauailiki hoike ana ia ia imua o Laieikawai, a aole nae he maliu iki ia mai.

I ka lima o ka la o ko Laieikawai hiki ana ma Keaau, manao iho la o Hauailiki e hoike ia ia iho imua o kana mea e iini nui nei no kona akamai ma ka heenalu; he oiaio, o Hauailiki no ka oi ma Kauai no ke akamai i ka heenalu a oia no ka oi iloko o kona mau la, a he keiki kaulana hoi oia ma ke akamai i ka heenalu, a kaulana, no hoi no kona ui.

I ua la la, i ka puka ana a ka la, aia na kamaaina ma kulana, nalu, na kane, a me na wahine.

I na kamaaina e akoakoa ana ma kulana heenalu, wehe ae la o Hauailiki i kona aahu kapa, hopu iho la i kona papa heenalu (he olo), a hele aku la a ma kahi e kupono ana ia Laieikawai ma, ku iho la oia no kekahi mau minute, ia manawa nae, komo mai la iloko o na kaikuahine o Aiwohikupua ka makemake no Hauailiki.

I aku la o Mailehaiwale ia Laieikawai, "Ina paha aole makou i hoolaaia e ko kakou mau makua, ina ua lawe wau ia Hauailiki i kane na'u."

I aku o Laieikawai, "Ua makemake no hoi wau, ina hoi aole wau i hoolaaia e ko'u kupunawahine, nolaila, he mea ole ko'u makemake."

"O kaua pu," wahi a Mailehaiwale.

A pau ko Hauailiki mau minute hookahakaha, lele aku la ua o Hauailiki me kona papa heenalu i ke kai, a au aku la a kulana nalu.

Ia Hauailiki ma kulana nalu, kahea mai la kekahi kaikamahine kamaaina, "Pae hoi kakou."

"Hee aku paha," wahi a Hauailiki, no ka mea, aole ona makemake, e hee pu oia me ka lehulehu ma ka nalu hookahi, makemake no oia e hookaokoa ia ia oia wale no ma ka nulu okoa, i kumu e ike mai ai o Laieikawai no kona akamai i ka heenalu, malia o makemake ia mai oia; aole ka!

A hala aku la na kamaaina, ohu mai la he wahi nalu opuu, ia manawa ka Hauailiki hee ana i kona nalu. Ia Hauailiki e hee la i ka nalu, uwa ka pihe a na kamaaina, a me na kaikuahine o Aiwohikupua: Heaha la ia ia Laieikawai?

A no ka lohe ana aku o Hauailiki i keia pihe uwa, alaila, manao iho ia ua huipu me Laieikawai i keia leo uwa, aole ka! hoomau aku la oia i ka heenalu a hala elima nalu, oia mau no. Aole nae i loaa ka heahea ia mai, nolaila, hoomaka mai la ia Hauailiki ke kaumaha, me ka hooiaio iki i kela olelo a Aiwohikupua no ka "paakiki o Laieikawai."



MOKUNA XIV

A ike maopopo ae la o Hauailiki, aole i komo iloko o Laieikawai ka makemake ia Hauailiki ma ia mea, hoopau ae la oia i ka heenalu ma ka papa; manao ae la oia e kaha.

Haalele iho la oia i kona papa, a au aku la i kulana heenalu. Ia ia e au ana, olelo ae la o Laieikawai i kona mau hoa, "E! pupule o Hauailiki."

I aku la kona mau hoa, "Malia paha e kaha nalu ana."

Ia Hauailiki ma kulana nalu, i ka nalu i ea mai ai a kakala ma kona kua, ia manawa kaha mai la oia i ka nalu, pii ke kai me he niho puaa la ma o a ma o o kona a i. Ia manawa, uwa ka pihe o uka, akahi no a loaa mai ia Laieikawai ka akaaka, a he mea malihini no hoi ia i kona maka a me kona mea e ae.

A ike aku la o Hauailiki i ko Laieikawai akaaka ana iho, manao iho la oia, ua komo ka makemake i Laieikawai ma keia hana a Hauailiki, alaila, hoomau aku la oia ma ke kaha nalu, a hala elima nalu, aole i loaa ka hea mai a Laieikawai ia ia nei.

Nolaila, he mea kaumaha loa ia ia Hauailiki, ka maliu ole mai o Laieikawai ia ia nei, a he mea hilahila nui loa hoi nona, no ka mea, ua olelo kaena mua kela ia Aiwohikupua, e like me ka kakou ike ana ma na Mokuna mamua ae.

A no keia mea, lana malie iho la oia ma kulana nalu, ia ia e lana malie ana, ua kokoke mai ko Laieikawai ma manawa hoi i Paliuli. Ia manawa, peahi mai la o Laieikawai ia Hauailiki.

A ike aku la o Hauailiki i ka peahi ana mai, alaila, ua hoomohalaia kona naau kanalua. I iho la o Hauailiki oia wale no, "Aole no ka hoi oe e kala i makemake ai, hoolohi wale iho no."

A no ka peahi a ke Alii wahine o Paliuli, hoomoe iho la keia i ka nalu, a pae pono aku la ma kahi a Laieikawai ma e noho mai ana. Ia manawa, haawi mai la o Laieikawai i ka lei lehua, hoolei iho la ma ka a-i o Hauailiki, e like me kana hana mau i ka poe akamai i ka heenalu. A mahope iho oia manawa, he uhi ana na ka noe a me ka ohu, a i ka mao ana ae, aole o Laieikawai ma, aia aku la lakou la i Paliuli.

O ka iho hope ana keia a Laieikawai ma i Keaau, iloko o ko Hauailiki mau la, aia hala aku o Hauailiki ma i Kauai, alaila, hiki hou o Laieikawai i Keaau.

Ia Laieikawai ma i hala ai i uka o Paliuli, hoi aku la o Hauailiki mai ka heenalu aku, a halawai me ke Kuhina o Aiwohikupua, o kona alakai hoi. I aku la, "Kainoa o kahi paa ae nei a paa, he oiaio no ka ka Aiwohikupua e olelo nei. Nolaila, ua pau ka loaa a kuu kanaka maikai, a me kuu akamai i ka heenalu, hookahi wale no mea i koe ia kaua, o ke koele wawae no i Paliuli i neia po." A no keia olelo a Hauailiki, hooholo ae la kona hoa i ka ae.

Ma ka auina la mahope o ka aina awakea, pii aku la laua iuka, komo aku la iloko o na ululaau, i ka hihia paa o ka nahele. Ia laua i pii ai, halawai mua laua me Mailehaiwale, oia ke kiai makamua o ke Alii wahine. Ike mai la oia ia laua nei e kokoke aku ana io ia nei la, i mai la, "E Hauailiki, malaila olua hoi aku, aole o olua kuleana e pii mai ai ianei; no ka mea, ua hoonohoia mai wau maanei, he kiai makamua no ke Alii, a na'u no e hookuke aku i na mea a pau i hiki mai maanei, me ke kuleana ole; nolaila, e hoi olua me ke kali ole."

I aku la o Hauailiki, "E ae mai oe ia maua, e pii aku e ike i ka hale o ke Alii."

I mai la o Mailehaiwale, "Aole wau e ae aku i ko olua manao; no ka mea, o ko'u kuleana no ia i hoonohoia ai ma keia wahi, e kipaku aku i ka poe hele mai iuka nei e like me olua."

Aka, no ka oi aku o ko laua nei koi ana me ka olelo ikaika imua oiala, nolaila, ua ae aku la keia.

Ia Hauailiki ma i hala aku ai mahope iho o ko Mailehaiwale hookuu ana aku ia laua, halawai koke aku la laua me Mailekaluhea, ka lua o ko ke Alii wahine kiai.

I mai la o Mailekaluhea, "E! e hoi olua ano, aole he pono no olua e pii mai ianei, pehea la i aeia mai ai e hookuu mai ia olua?"

I aku la laua, "I hele mai nei maua e ike i ke Alii wahine."

"Aole olua e pono pela," wahi a Mailekaluhea, "no ka mea, ua hoonohoia mai makou he mau kiai e kipaku aku i na mea a pau i hele mai i keia wahi, nolaila, e hoi olua."

Aka, ma kela olelo a Mailekaluhea, ua oi aku ka maalea o ka laua nei olelo malimali imua oiala, nolaila, ua hookuuia'ku laua.

Ia laua i hala aku ai, halawai aku la laua me Mailelaulii, a e like no me ka olele a laua nei imua o na mea mua, pela no laua i hana ai imua o Mailelaulii.

A no ka maalea loa o laua i na olelo malimali, nolaila, ua hookuuia laua mai ko Mailelaulii alo aku. A hala aku la laua, halawai aku la me Mailepakaha, ka ha o na kiai.

Ia laua i hiki aku ai imua o Mailepakaha, aole he oluolu iki o keia kiai i ko laua hookuuia ana mai e na kiai mua; aka, no ka pakela o ka maalea ma ke kamailio ana, ua hookuuia aku la laua.

A hala aku laua, aia hoi, ike aku la laua ia Kahalaomapuana, ke kiai ma ka puka o ka Halealii, e kau mai ana iluna o ka eheu o na manu, a ike aku la no hoi i ke ano e o ka Halealii, ia manawa haule aku la o Hauailiki i ka honua, me ka naau eehia.

Ia Kahalaomapuana i ike mai ai ia laua nei, he mea e kona huhu, alaila, kahea mai la oia me kona mana, ma ke ano Alihikaua no ke Alii, "E Hauailiki e! e ku oe a hele aku; no ka mea, aole o olua kuleana o keia wahi, ina e hoopaakiki mai oe, alaila, e kauoha no wau i na manu o Paliuli nei, e ai aku i ko olua mau io, me ka hoi uhane aku hoi i Kauai."

A no keia olelo weliweli a Kahalaomapuana, alaila, ua hoopauia ko Hauailiki naau eehia, ala ae la ia a holo wikiwiki aku la a hiki ma Keaau, ma ke kahahiaka nui.

Ma keia hele ana a laua iuka o Paliali, ua nui ka luhi, a no ia luhi, haule aku la laua a hiamoe.

Iloko nae o ko Hauailiki manawa hiamoe, halawai mai la o Laieikawai me ka moeuhane, a halawai pu iho la laua, a i ko Hauailiki puoho ana ae mai ka hiamoe, aia hoi, he moeuhane kana.

Moe hou iho la no o Hauailiki, loaa hou no ia ia ka moeuhane, e like me mamua. Eha po, eha ao, o ka hoomau ana o keia mea ia Hauailiki, nolaila, ua pono ole ko Hauailiki manao.

I ka lima o ka po o ka hoomau ana o keia moeuhane ia Hauailiki, ma ka pili o ke ahiahi, ala ae la oia a pii aku la iuka o Paliuli, me ka ike ole nae o kona hoa.

Ia ia i pii aku ai, aole oia i hele aku ma ke alanui mua a laua i pii mua ai, a ma kahi e kokoke aku ana ia Mailehaiwale, hele ae la keia ma kahi kaawale, a pakele aku la i na maka o na kiai o ke Alii.

Ia ia i hiki ai mawaho o ka Hale Alii, ua hiamoe loa o Kahalaomapuana, alaila, nihi, malu aku la ko Hauailiki hele ana, a wehe ae la i ke pani o ka puka o ka Hale Alii, ua uhiia mai i ka Ahuula, aiahoi, ike aku la ia ia Laieikawai e kau mai ana iluna o ke eheu o na manu, ua hiamoe loa no hoi.

Ia ia i komo aku ai a ku ma kahi a ke Alii e moe ana, lalau aku la oia i ke poo o ke Alii, a hooluilui ae la. Ia manawa, puoho mai la o Laieikawai mai ka hiamoe ana, aia hoi e ku ana o Hauailiki ma kona poo, a he mea pono ole ia i ko ke Alii wahine manao.

Alaila, olelo malu mai la o Laieikawai, ia Hauailiki, "E hoi oe ano i keia manawa, no ka mea, ua waihoia ka make a me ke ola i ko'u mau kiai; a nolaila, ke minamina nei wau ia oe; e ku oe a hele, mai kali."

I aku la o Hauailiki, "E ke Alii, e honi kaua, no ke mea, ia'u i pii mai ai iuka nei i keia mau po aku nei la, ua hiki mai wau iuka nei me ko ike ole; aka, ma ka mana o kou mau kiai, ua kipakuia wau, a ia maua i hiki ai i kai, a no ka maluhiluhi, haule aku la wau hiamoe. Ia'u e hiamoe ana, halawai pu iho la kaua ma ka moeuhane, a kahaule iho la kaua, a ua mui na la a me na po o ka hoomau ana ia'u o keia mea; nolaila wau i pii mai nei e hooko i ka hana i ka moeuhane."

I aku la o Laieikawai, "E hoe oe, aole o'u manao i kau mea e olelo mai nei; no ka mea, ua loaa no ia mea ia'u ma ka moeuhane, ua hana no e like me ka hana ia oe, a heaha la ia mea ia'u; nolaila, e hoi oe."

Iloko o ko Kahalaomapuana manawa hiamoe, lohe aku la oia i ka haukamumu o ka Halealii, a puoho ae la oia mai ka hiamoe ae, kahea aku la me ka ninau aku, "E Laieikawai! Owai kou hoa kamailio e haukamumu mai nei?"

A lohe laua i keia leo ninau, hoomaha iho la ke Alii aole i pane aku.

A mahope, ala ae la o Kahalaomapuana, a komo aku la i ka Halealii, aia hoi e noho mai ana o Hauailiki me Laieikawai iloko o ka Halealii.

I aku la o Kahalaomapuana, "E! e Hauailiki, e ku oe a e hele, aole i kupono kou komo ana mai nei, ua olelo aku wau ia oe i kela po mamua, aole ou kuleana ma keia wahi, ua like no ka'u olelo i keia po me ka po mua, nolaila, e ku oe a hoi aku."

A no keia olelo a Kahalaomapuana, ku ae la o Hauailiki me ka naau hilahila, a hoi aku la i kai o Keaau, a hai aku la i kona hoa no keia pii ana i Paliuli.

A ike iho la o Hauailiki, aole he kuleana hou e loaa ai o Laieikawai, alaila, hoomakaukau ae la na waa no ka hoi i Kauai, a ma ka wanaao, haalele lakou ia Keaau, a hoi aku la.

Ia Hauailiki ma i hoi aku ai i Kauai, a hiki lakou ma Wailua, ike aku la oia e akoakoa mai ana na'lii, a me na kaukaualii, a Kauakahialii, a me Kailiokalauokekoa kekahi i kela manawa.

Ia Hauailiki ma e hookokoke aku ana ma ka nuku o ka muliwai o Wailua, ike aku la oia ia Aiwohikupua, kahea aku la, "Ua eo wau ia oe."

A hiki aku la o Hauailiki, a hai aku la i ke ano o kana hele ana ia Aiwohikupua, me ka hai aku nae i ka lilo ana o kona mau kaikuahine i mau kiai no ke Alii, alaila, he mea olioli ia ia Aiwohikupua.

I aku nae oia ia Hauailiki, "Ua pau ka pili a kaua, no ka manawa ona awa aku la no ia."

I loko nae o ko Hauailiki manawa e kamailio ana no ka lilo ana o na kaikuahine o Aiwohikupua i mau koa kiai no Laieikawai, alaila, ua manaolana hou ae la o Aiwohikupua e holo i Hawaii, no ke kii no ia Laieikawai e like no me kona manao mua.



MOKUNA XV

I iho la o Aiwohikupua, "Pomaikai wau no kuu haalele ana i na kaikuahine o'u i Hawaii, a e ko auanei ko'u makemake; no ka mea, ua lohe ae nei wau, ua lilo ko'u mau kaikuahine i mau koa kiai no ka'u mea e manao nei."

I kela manawa a na'lii a pau e akoakoa nei ma Wailua, alaila, ku mai la o Aiwohikupua a hai mai la i kona manao imua o na Alii. "Auhea oukou, e holo hou ana wau i Hawaii, aole au e nele ana i ko'u makemake, no ka mea, aia'ku la i o'u mau kaikuahine ke kiai o ka'u mea e manao nei."

A no kela olelo a Aiwohikupua, pane mai la o Hauailiki, "Aole e loaa ia oe, no ka mea, ua ike aku la wau i ke kapu o ke Alii wahine, a kapukapu no hoi me ou mau kaikuahine, hookahi nae kaikuahine huhu loa, o kahi mea uuku, nolaila ko'u manao paa aole e loaa ia oe, a he uku no kou kokoke aku."

A no keia olelo a Hauailiki, aole he manao io o Aiwohikupua, no ka mea, ua manaolana loa kela no ka lohe ana o kona mau kaikuahine na kiai o ke Alii.

Mahope iho oia mau la, hoolale ae la oia i kona mau puali koa kiai, a me kona hanohano Alii a pau. A makaukau ke Alii no na kanaka, alaila, kauoha ae la oia i kona Kuhina e hoomakaukau na waa.

Wae ae la ke Kuhina i na waa kupono ke holo, he iwakalua kaulua, elua kanaha kaukahi, no na kaukaualii, a me na puali o ke Alii keia mau waa, a he kanaha peleleu, he mau waa a-ipuupuu no ke Alii ia. A o ke Alii hoi a me kona Kuhina, maluna laua o na pukolu.

A makaukau keia mau mea a pau, e like me ka wa holo mau o ke Alii, pela lakou i holo ai.

He nui na la i hala ma ia holo ana. A hiki lakou ma Kohala, ia manawa, akahi no a maopopo i ko Kohala poe o Aiwohikupua keia, ke kupua kaulana a puni na moku. A no ko ke Alii huna ana ia ia ma kela hiki ana ma Kohala, i hakaka'i me Ihuanu, oia ka mea i ike oleia ai.

Haalele lakou ia Kohala, hiki aku la lakou i Keaau. I kela manawa a lakou i hiki aku ai, ua hoi aku o Laieikawai, a me na kaikuahine pu o Aiwohikupua i Paliuli.

Ia Laieikawai ma i hoi aku ai ma kela la a Aiwohikupua ma i hiki aku ai, ua ike mua mai ko lakou kupunawahine i ko Aiwohikupua hiki ana ma Keaau.

I mai la o Waka, "Ua hiki hou mai la o Aiwohikupua ma Keaau i keia la; nolaila, e kiai oukou me ka makaukau, e makaala ia oukou iho, mai iho oukou maikai, e noho oukou mauka nei a hiki i ka hoi ana o Aiwohikupua i Kauai."

A lohe ke koa kiai Nui o ke Alii wahine i keia olelo a ko lakou kupunawahine, ia manawa, kauoha koke ae la o Kahalaomapuana ia Kihanuilulumoku ko lakou Akua, e hookokoke mai ma ka Halealii, e hoomakaukau no ka hoouka kaua.

Ma ko Kahalaomapuana ano kiai nui no ke Alii, kauoha ae la oia i kona mau kaikuaana, e kukakuka lakou ma na mea e pono ai ke Alii.

Ia lakou i akoakoa ai, kukakuka iho la lakou ma na mea kupono ia lakou. A eia ka lakou mau olelo hooholo, ma o ka noonoo la o Kahalaomapuana, ke koa kiai nui o ke Alii, "O oe e Mailehaiwale, ina e hiki mai o Aiwohikupua a halawai olua, e kipakuaku oe ia ia; no ka mea, o oe no ke kiai mua loa, a ina e hai mai i kona makemake, e hookuke aku no, a ina i paakiki loa mai ma kona ano keikikane ana, e hookuke ikaika aku ia ia, a ina i nui mai ka paakiki, alaila, e hoouna ae oe i kekahi manu kiai ou i o'u la, alaila, e hele mai au e hoohui ia kakou ma kahi hookahi, a na'u ponoi e kipaku aku ia ia. Ina he hele mai kana me ka inoino, alaila, e kauoha no wau i ko kakou Akua ia Kihanuilulumoku, nana no e luku aku ia ia."

A pau aeia ka lakou kuka ana no keia mau mea, hookaawale lakou ia lakou iho e like me mamua, oiai e kiai ana lakou i ke Alii.

Ma ka wanaao oia po iho, hiki ana o Aiwohikupua me kona Kuhina. Ia laua i ike mai ai e ku ana ka pahu kapu, ua uhiia i ka oloa, alaila, manao ae la laua ua kapu ke alanui e hiki aku ai i kahi o ke Alii. Aka, aole nae o Aiwohikupua manao ia kapu; no ka mea, ua lohe mua no ia, o kona mau kaikuahine ka mana kiai; nolaila, hoomau aku la laua i ka hele ana, a loaa hou he pahu kapu e like no me ka mea mua i loaa'i ia laua. Ua like no ko Aiwohikupua manao ma keia pahu kapu me kona manao mua.

Hoomau aku la no laua i ka hele ana a loaa hou ke kolu o ka pahu kapu e like me na mea mua; no ka mea, ua kukuluia no na pahu kapu e like me ka nui o kona mau kaikuahine.

A loaa ia laua ka ha o na pahu kapu, alaila, kokoke laua e hiki i ka lima o ka pahu kapu, oia no hoi ko Kahalaomapuana pahu kapu. Oia no hoi ka pahu kapu weliweli loa, ke hoomaka aeia e malamalama loa. Aka, aole nae laua i ike i ka weliweli oia pahu kapu, no ka mea, e molehulehu ana no.

Haalele laua i kela pahu, aole i liuliu ko laua hele ana aku, halawai mua no laua me ke kiai mua me Mailehaiwale, mahamaha aku la o Aiwohikupua, no ka ike ana aku i ke kaikuahine; ia wa koke no, pane aku la o Mailehaiwale. "E hoi olua ano, he kapu keia wahi."

Kuhi iho la o Aiwohikupua hoomaakaaka hoomaauea, hoomaka hou aku la laua e hookokoke aku i o Mailehaiwale, kipaku hou mai la no ke kiai. "E hoi koke olua, owai ko olua kuleana o uka nei, a o wai ko olua makamaka?"

"Heaha keia, e kuu kaikuahine?" wahi a Aiwohikupua, "Kainoa o oukou no ko'u makamaka, a ma o oukou la e loaa'i ko'u makemake."

Ia manawa, hoouna aku la o Mailehaiwale i kekahi manu kiai ona, a hiki i o Kahalaomapuana la; he manawa ole, hoohui ae la keia ia lakou a eha ma ko Mailekaluhea wahi kiai, a malaila i manao ai lakou e halawai me Aiwohikupua.



MOKUNA XVI

A makaukau lakou, kii ia'ku la lakou a hiki mai la. Ia Aiwohikupua i ike aku ai ia Kahalaomapuana e kau mai ana kela iluna o ke eheu o na manu, me he Alihikaua Nui la, a he mea hou loa ia ia Aiwohikupua ma. Pane mai la ka kiai Nui, "E hoi olua ano, mai lohi, a aole hoi e kali, no ka mea, ua kapu ke Alii, aole no ou kuleana ma keia wahi, a aole no hoi e hiki ia oe ke manao mai he mau kaikuahine makou nou, ua hala ia manawa." O ke ku aku la no ia o Kahalaomapuana hoi, pau ka ike ana.

I kela manawa, ua ho-aia ka inaina wela o Aiwohikupua a mahuahua. Ma ia manawa, manao iho la oia e hoi a kai o Keaau, alaila, hoouna mai i kona mau puali koa e luku i na kaikuahine.

Ia laua i kaha aku e hoi a hiki i ka pahu kapu o Kahalaomapuana, aia hoi ilaila, ua hoopiiia ka huelo o ua moo nui nei iluna o ka pahu kapu, ua uhiia i ka oloa, ka ieie, a me ka palai, a he mea weliweli loa ia laua ka nana ana aku.

A hiki o Aiwohikupua ma i kai o Keaau, ia manawa, hoolale ae la ke Kuhina o Aiwohikupua i na puali koa o ke Alii e pii e luku i na kaikuahine, ma ke kauoha a ke Alii.

Ia la no, ike mua mai la no o Waka i ko Aiwohikupua manao, a me kana mau hana. A no ia mea, hele mai la o Waka a halawai me Kahalaomapuana, ko ke Alii wahine Alihikaua, olelo mai la, "E Kahalaomapuana, ua ike wau i ka manao o ko oukou kaikunane, a me kana mau hana, ke hoomakaukau la oia i umi mau kanaka ikaika, nana e kii mai e luku ia oukou, no ka mea, ua inaina ko oukou kaikunane, no ko oukou kipaku ana i kakahiaka nei; nolaila, e noho makaukau oukou ma ka inoa o ko kakou Akua."

Ia manawa, kauoha ae la oia ia Kihanuilulumoku, ka moo nui o Paliuli, ke akua o lakou nei. A hiki mai la ua moo nei, kauoha aku la oia, "E ko makou Akua, e Kihanuilulumoku, nanaia ke kupu, ka eu, ke kalohe o kai, ina e hele mai me ko lakou ikaika, pepehiia a pau, aohe ahailono, e noke oe a holo ke i olohelohe, e ao nae oe ia Kalahumoku, i ka ilio nui ikaika a Aiwohikupua, hemahema no oe, pau loa kakou, aole e pakele, kulia ko ikaika, ko mana a pau iluna o Aiwohikupua, Amama, ua noa, lele wale la." Oia ka pule kauoha a Kahalaomapuana i ko lakou Akua.

Ma ka po ana iho, pii aku la na kanaka he umi a ke Alii i wae ae e luku i na kaikuahine o Aiwohikupua, a o ka hope Kuhina ka umikumamakahi, mamuli o ka hookohu a ke Kuhina Nui i hope nona.

Ma ka pili o ka wanaao, hiki lakou i kahi e kokoke iki aku ana i Paliuli. Ia manawa, lohe aku la lakou i ka hu o ka nahele i ka makani o ke alelo o ua moo nui nei o Kihanuilulumoku, e hanu mai ana ia lakou nei, aole nae lakou i ike i keia mea, nolaila, hoomau aku la lakou i ka hele ana aole nae lakou i liuliu aku, he ike ana ka lakou i ka upoi ana iho a kea luna o ua moo nei maluna pono iho o lakou nei, aia nae lakou nei iwaenakonu o ka waha o ka moo, ia manawa, e lele koke aku ana ka Hope Kuhina, aole i kaawale aku, o ka muka koke ia aku la no ia pau loa, aohe ahailono.

Elua la, aohe mea nana i hai aku keia pilikia ia Aiwohikupua ma. A no ka haohao o ke Alii i ka hoi ole aku o kona mau koa alaila he mea e ka huhu o ke Alii.

A no keia mea, wae hou ae la ke Alii he mau kanaka he iwakalua e pii e luku i na kaikuahine, ma ka poe ikaika wale no; a hookohu aku la ke Kuhina i Hope Kuhina nona e hele pu me na koa.

Pii hou aku la no lakou a hiki no i kahi i pau ai kela poe mua i ka make, pau hou no i ua moo nei, aohe ahailono.

Kali hou no ke Alii aole i hoi aku. Hoouna hou aku no ke Alii hookahi kanaha koa, pau no i ka make; pela mau aku no ka make ana a hiki i ka e walu kanaha o na kanaka i pau i ka make.

Ia manawa, kukakuka ae la o Aiwohikupua me kona Kuhina i ke kumu o keia hoi ole mai o na kanaka e hoouna mauia nei.

I aku o Aiwohikupua i kona Kuhina, "Heaha keia e hoi ole mai nei na kanaka a kaua e hoouna aku nei?"

I aku la kona Kuhina, "Malia paha, ua pii no lakou a hiki iuka, a no ka ike i ka maikai o kela wahi, noho aku la no, a i ole, ua make mai la no i ou mau kaikuahine."

"Pehea auanei e make ai ia lakou, o na kaikamahine palupalu iho la ka mea e make ai o kau manao ana e make ia lakou?" pela aku o Aiwohikupua.

A no ka makemake o ke Alii e ike i ke kumu e hoi ole nei o kona mau kanaka, hooholo ae la laua me kona Kuhina e hoouna i mau elele e ike i ke kumu o keia hana a na kanaka o laua.

Ma ke kauoha a ke Alii, lawe ae la ke Kuhina ia Ulili, a me Akikeehiale, ko Aiwohikupua mau alele mama, a pii aku la e ike i ka pono o kona mau kanaka.

I ua mau elele la i hala aku ai, aole i liuliu halawai mai la me laua kekahi kanaka kia manu mai uka mai o Olaa; ninau mai la, "Mahea ka olua hele."

Olelo aku na elele, "E pii aku ana maua e ike i ka pono o ko makou poe, e noho la i Paliuli, awalu kanaha kanaka i hoounaia, aole hookahi o lakou i hoi ae."

"Pau aku la," wahi a ke kia manu, "i ka moo nui ia Kihanuilulumoku, aole e pakele mai."

A lohe laua i keia mea, hoomau aku la laua i ka pii ana, aole i upuupu, lohe aku la laua i ka hu a ka makani, a me ke kamumu o na laau e hina ana ma-o a ma-o, alaila hoomanao laua i ka olelo a ke kia manu, "ina e hu ana ka makani, o ua moo la ia."

Maopopo iho la ia laua o ua moo nei keia, e lele ae ana laua ma ko laua kino manu. Ia lele ana a kiekie laua nei, i alawa ae ka hana aia maluna pono o laua kea luna e poi iho ana ia laua nei, a no ko laua nei mama loa o ka lele ana ma ko laua ano kino manu, ua pakele laua.



MOKUNA XVII

I kela wa, lele Kaawale loa aku la laua a hala loa i luna lilo, i nana iho ka hana o ua o Ulili ma i kea lalo o ua moo nei, e eku ana i ka honua me he Oopalau la, alaila, he mea weliweli ia laua i ka nana aku, maopopo iho la ia laua, ua pau ko lakou poe kanaka i ka make, hoi aku la laua a olelo aku la ia Aiwohikupua i ka laua mea i ike ai.

Ia manawa, kiiia aku la o Kalahumoku, ka ilio nui ai kanaka a Aiwohikupua e hele e pepehi i ka moo a make, alaila, luku aku i na kaikuahine o Aiwohikupua.

I ka hiki ana o Kalahumoku ua ilio ai kanaka o Tahiti imua o kana moopuna (Aiwohikupua), "E pii oe i keia la e luku aku i o'u mau kaikuahine," wahi a Aiwohikupua, "a e lawe pu mai ia Laieikawai."

Mamua o ko ka ilio pii ana e luku i na kaikuahine o Aiwohikupua, kauoha mua ua Ilio nei i ke Alii, a me na kaukaualii, a me na kanaka a pau, a penei kana olelo kauoha: "Auhea oukou, ma keia pii ana a'u, e nana oukou i keia la iuka, ina e pii ka ohu a kupololei i luna a kiekie loa, ina e hina ka ohu ma ka lulu, alaila, ua halawai wau me Kihanuilulumoku, manao ae oukou ua hoaikane maua. Ina hoi e hina ana ka ohu i ka makani, alaila, ua hewa o uka, ua hakaka maua me ua moo nei. Alaila, o ka pule ka oukou i ke Akua ia Lanipipili, nana ae oukou i ka ohu a i hina i kai nei, ua lanakila ka moo; aka hoi, i pii ka ohu i luna a hina i luna o ke kuahiwi, alaila, ua hee ka moo; o ko kakou lanakila no hoi ia. Nolaila, e hoomau oukou i ka pule a hoi wale mai au."

I ka pau ana o keia mau kauoha, pii aku la ka ilio, hoouna pu aku la o Aiwohikupua ia Ulili laua me Akikeehiale, i mau elele na laua e hai mai ka hana a ka moo me ka Ilio.

I ka ilio i hiki aku ai iuka ma kahi kokoke i Paliuli, ua hiamoe nae o Kihanuilulumoku ia manawa. I ua moo nei e moe ana, hikilele ae la oia mai ka hiamoe ana, no ka mea, ua hoopuiwaia e ka hohono ilio, ia manawa nae, ua hala hope ka moo i ka ilio, e hele aku ana e loaa ke kiai mua o ke Alii Wahine.

Ia manawa, hanu ae la ka moo ka hookalakupua hoi o Paliuli, a ike aku la ia Kalahumoku i ke aiwaiwa o Tahiti, ia manawa, wehe ae la ua moo nei i kona a luna e hoouka no ke kaua me Kalahumoku.

I kela manawa koke no, hoike aku ana ka ilio i kona mau niho imua o ka moo. O ka hoomaka koke no ia o ke kaua, ia manawa, ua lanakila ka moo maluna o Kalahumoku, a hoi aku la ka ilio me ke ola mahunehune, ua pau na pepeiao a me ka huelo.

I ka hoomaka ana nae o ko laua hakaka, hoi aku la na elele a hai aku la ia Aiwohikupua ma i keia kaua weliweli.

A lohe aku la lakou ia Ulili ma i keia kaua a ka moo me ka ilio, a he mea mau nae ia Aiwohikupua ma ka nana ia uka.

Ia lakou no enana ana, pii ae la ka ohu a kupololei i luna aole i upuupu, hina ana ka ohu i kai, alaila, manao ae la o Aiwohikupua ua lanakila ka moo, alaila, he mea kaumaha ia Aiwohikupua no ke pio ana o ko lakou aoao.

Ma ke ahiahi o ua la hoouka kaua nei o na kupueu, hoi mai ana o Kalahumoku me ka nawaliwali, ua pau ke aho, i nana aku ka hana o ke Alii i kana ilio, ua pau na pepeiao, a me ka huelo i ka moo.

A no keia mea, manao ae la o Aiwohikupua e hoi, no ka mea, ua pio lakou. Hoi aku la lakou a hiki i Kauai, a hai aku la i ke ano o kana hele ana, a me ka lanakila o ka moo maluna o lakou. (O ke kolu keia, o ko Aiwohikupua hiki ana i Paliuli no Laieikawai, aole he ko iki o kona makemake.)

Ma keia hoi ana o Aiwohikupua i Kauai, mai ke kii hope ana ia Laieikawai, alaila, hoopau loa o Aiwohikupua i kona manao ana no Laieikawai. Ia manawa ka hooko ana a Aiwohikupua e hoo ko i ka olelo Kauohu a Poliahu.

I kela wa, papaiawa ae la o Aiwohikupua me kona mau kaukaualii, a me na haiawahine ona e hoopau i kana olelo hoohiki imua o Lanipipili kona Akua.

A loaa kona hoomaikaiia imua o kona Akua, me ke kalaia o kona hala hoohiki, "Aole e lawe i kekahi o na wahine o keia mau mokupuni i wahine hoao," e like me na mea i hoikeia ma kekahi o na Mokuna mua o keia Kaao.

A pau na la o ka papaiawa ma Kauai, hoouna aku la ia i kona mau elele ia Ulili laua me Akikeehiale, e holo aku e hai i ka olelo kauoha a ke Alii imua o Poliahu.

Ma ko laua ano kino manu, ua lele koke laua a hiki Hinaikamalama la ma Hana, a hiki laua, ninau aku i na ka maaina, "Auhea la ka wahine hoopalau a ke Alii o Kauai."

"E i ae no," wahi a ma kamaaina.

Hele aku la laua a halawai me ke Alii wahine o Hana.

Olelo aku la na elele i ke Alii wahine, "I hoounaia mai nei maua, e hai aku ia oe, ma ke kauoha a ko kane hoopalau. Ekolu malama ou e hoomakaukau ai no ka hoao o olua, a ma ka ha o ka malama i ka po i o Kulu e hiki mai ai oia a halawai olua e like me ka olua hoohiki ana."

A lohe ke Alii wahine i keia mau olelo, hoi aku la na elele a hiki i o Aiwohikupua.

Ninau mai la ke Alii, "Ua halawai olua me Poliahu?"

"Ae," wahi a na elele, "hai aku nei maua e like me ke kauoha, ke hoomakaukau la paha kela, i mai nei nae o ua Poliahu ia maua, ke hoomanao la no nae paha ia i ke konane ana a maua?"

"Ae paha," wahi a na elele.

A lohe ke Alii i keia olelo hope a na elele, manao ae la o Aiwohikupua i keia mau olelo, aole ia i hiki i o Poliahu la, alaila, hoomaopopo aku la o Aiwohikupua, "Pehea ka olua lele ana aku nei?"

Hai aku laua, "Lele aku nei maua a loaa he mokuaina lele hou aku no a he wahi mokuaina loihi, mailaila aku maua a he mokuaina nui e like me ka moku i loaa mua ia maua, elua nae mau moku liilii iho e like me kahi moku loihi, a he wahi mokuaina uuku loa iho, lele aku la maua ma ka aoao hikina o ua moku la a hiki maua he hele malalo o na puu, a he malu e uhi ana, ilaila o Poliahu i loaa'i ia maua, oia la."

I mai la o Aiwohikupua, "Aole i loaa ia olua o Poliahu, o Hinaikamalama aku la ia."

Aka, ma keia hana a na elele lalau, ua ho-aia ka inaina o ke Alii no kana mau elele, nolaila, ua hoopauia ko laua punahele.

Ma keia hoopauia ana o ua o Ulili ma, manao iho la laua, e hai i na mea huna i papaia ia laua e ko laua haku, nolaila, ua hooko laua i ka laua mea i ohumu ai, aia ma ka Mokuna XVIII, kakou e ike ai.



MOKUNA XVIII

Mahope iho o ka hoopauia ana o Ulili ma; hoouna hou aku la oia ia Koae, kekahi o kana mau elele mama e like me ka olelo kauoha i na elele mua.

A hiki o Koae i o Poliahu la, halawai aku la laua, hai aku la o Koae i ke kauoha a ke Alii e like me ka mea i haiia ma na pauku hope o ka Mokuna XVII o keia Kaao; a pau na olelo a ke Alii i ka haiia, hoi aku la ko ke Alii elele, a hai aku la ma ka pololei, alaila, he mea maikai ia i kona Haku.

Noho iho la o Aiwohikupua, a i na la hope o ke kolu o ka malama; lawe ae la ke Alii i kona mau kaukaualii, a me na punahele, i na haiawahine hoi, na hoa kupono ke hele pu ma ke kahiko ana i ka hanohano Alii ke hele ma kana huakai no ka hoao o na Alii.

I na la i o Kaloa kukahi, haalele o Aiwohikupua ia Kauai, holo aku oia he kanaha kaulua, elua kanaha kaukahi, he iwahalua peleleu.

Mamua o ka po hoao o na Alii, i ka po i o Huna, hiki lakou i Kawaihae, ia manawa, hoouna aku la oia ia koae, kona elele e kii ia Poliahu e iho mai e halawai me Aiwohikupua, i ka la i kauohaia'i e hoao.

A hiki ka elele imua o Aiwohikupua mai ke kii ana ia Poliahu, a hai mai la i kana olelo mai a Poliahu mai, "Eia ke kauoha a ko wahine, ma Waiulaula olua e hoao ai, ina e ike aku kakou ma ke kakahiaka nui o ka la o Kulu, e halii ana ka hau mai ka piko o Maunakea, Maunaloa, a me Hualalai, a hiki i Waiulaula, alaila, ua hiki lakou i kahi o olua e hoao ai, alaila, hele aku kakou, pela mai nei."

Alaila, hoomakaukau ae la o Aiwohikupua i kona hanohano Alii.

Kahiko aku la o Aiwohikupua i kona mau kaukaualii kane, a me na kaukaualii wahine, a me na punahele, i ka Ahuula, a o na haiawahine kekahi i kahikoia i ka Ahuoeno. A kahiko iho la o Aiwohikupua i kona kapa hau a Poliahu i haawi aku ai, kau iho la i ka mahiole ie i hakuia i ka hulu o na Iiwi. Kahiko aku la oia i kona mau hoewaa, a me na hookele i na kihei paiula, e like me ke kahiko ana i na hoewaa o ke Alii, pela no na hoewaa o kona puali alii a pau.

Ma na waa o ke Alii i kau ai a holo aku, ua kukuluia maluna o na pola o na waa he anuu, he wahi e noho ai ke Alii; ua hakuia ka anuu o ke Alii i na Ahuula, a maluna pono o ka anuu, he mau puloulou kapu Alii, a maloko o ka puloulou, noho iho la o Aiwohikupua.

Ma na waa ukali o ke Alii, he umi kaulua e hoopuni ana i ko ke Alii waa, a maluna o na waa ukali o ke Alii, he poe akamai i ke kaeke. Pela i kahikoia ai o Aiwohikupua i ko laua la i hoao ai me Poliahu.

Ma ka la o Kulu, ma ke kakahiaka, i ka puka ana ae o ka la a kiekie iki ae, ike aku la o Aiwohikupua ma i ka hoomaka ana o ka hau e uhi maluna o ka piko o na mauna, a hiki i kahi o laua e hoao ai.

I kela manawa, ua hiki o Poliahu, Lilinoe, Waiaie, a me Kahoupokane, i kahi e hoao ai na Alii.

Ia manawa, hoomaka o Aiwohikupua e hele e hui me ka wahine noho mauna o Maunakea. E like me ka mea i oleloia maluna, pela ko ke Alii hele ana.

Ia Aiwohikupua ma e holo aku ana i ka moana mai Kawaihae aku, he mea e ka olioli o Lilinoe i ka hanohano launa ole o ke Alii kane.

A hiki lakou i Waiulaula, ua pauhia lakou e ke anu, a nolaila, hoouna aku la o Aiwohikupua i kona elele e hai aku ia Poliahu, "Aole e hiki aku lakou no ke anu."

Ia manawa, haalele e Poliahu i kona kapa hau, lalau like ae la ka poe noho mauna i ko lakua kapa la, hoi aku la ka hau a kona wahi mau.

Ia Aiwohikupua ma i hiki aku ai ma ko Poliahu ma wahi e noho ana, he mea lealea loa i ke Alii wahine na mea kani o na waa o ke Alii kane, a he mea mahalo loa no hoi ia lakou ka ike ana i ko ke Alii kane hanohano, a maikai hoi.

Ia laua i hui ai, hoike ae la o Aiwohikupua, a me Poliahu, i na aahu o laua i haawi muaia i mau hoike no ka laua olelo ae like.

Ia manawa, hoa ae la na Alii, a lilo ae la laua i hookahi io, hoi ae la lakou a noho ma Kauai iuka o Honopuwai.

O na elele mua a Aiwohikupua, o Ulili laua me Akikeehiale, na laua i hele aku e hai ia Hinaikamalama i ka hoao ana o Aiwohikupua me Poliahu.

Ia Hinaikamalama i lohe ai i keia mau olelo no ka hoao o Aiwohikupua ma, ia manawa, noi aku la oia i kona mau makua e holo e makaikai ia Kauai, a ua pono kana noi imua o kona mau makua.

Hoolale ae la kona mau makua i na kanaka e hoomakaukau i na waa no Hinaikamalama e holo ai i Kauai, a wae ae la i mau hoahele kupono no ke Alii e like me ke ano mua o ka huakai Alii.

A makaukau ko ke Alii mau pono no ka hele ana, kau aku la o Hinaikamalama ma na waa, a holo aku la a hiki i Kauai.

Ia ianei i hiki aku ai, aia o Aiwohikupua me Poliahu ma Mana, e akoakoa ana na Alii malaila no ka la hookahakaha o Hauailiki me Makaweli.

Ia po iho, he po lealea ia no na Alii, he kilu, a he kaeke, na lealea ia po.

Ia Aiwohikupua ma e lealea ana ia manawa, ma ka waena konu o ka po, hiki aku la o Hinaikamalama a noho iloko o ka aha lealea; a he mea malihini nae i ka aha keia kaikamahine malihini.

Ia manawa aianei i komo aku ai iloko o ka aha lealea, aole nae o Aiwohikupua i ike maopopo mai ia manawa, no ka mea, ua lilo i ka hula kaeke.

Ia Hinaikamalama e noho ana iloko o ka aha lealea, aia hoi, ua komo iloko o Hauailiki ka iini nui.

Ia manawa, hele aku la o Hauailiki a i ka mea ume i aku la, "E hele oe a olelo aku ia Aiwohikupua e hoopau ka hula kaeke, i kilu ka lealea i koe, aia a kilu, alaila, kii aku oe a ume mai i ka wahine malihini, o ko'u pili ia o keia po."

Ma ke kauoha a ka mea nona ka po lealea e kilu, ua hoopauia ke kaeke.

Ia Hauailiki e kilu ana me Poliahu, a i ka umi o na hauna kilu a laua. Ia manawa, ku mai la ka mea ume a kaapuni ae la a puni ka aha, hoi mai la a kau aku la i ka maile ia Hauailiki me ke oli ana, a ku mai la o Hauailiki.

Ia manawa, kaili mai la ka mea ume i ka maile a kau aku la maluna o Hinaikamalama, a ku mai la.

Ia manawa, a Hinaikamalama i ku mai ai, nonoi aku la oia i ka mea ume e olelo ae, a kunou mai la ka mea ume.

Ninau aku la o Hinaikamalama i ka mea nona ka aha lealea, haiia mai la no Hauailiki me Makeweli.

Iloko o kela manawa, huli pono aku la o Hinaikamalama a olelo aku ia Hauailiki, "E ke Alii nona keia aha lealea, ua lohe ae la wau keia aha, ua umeia ae nei kaua e ka mea ume o ka aha lealea au, e ke Alii, no ka hoohui ana ia kaua no ka manawa pokole, alia nae wau e hooko i ka ume a ka mea nana i ume ia kaua e like me kona makemake. Aka, a hoakaka ae wau i ko'u kuleana i hiki mai ai ia Kauai nei, mai kahi loihi mai. Oiala, o Aiwohikupua ko'u kuleana i hiki ai i keia aina, no kuu lohe ana ae nei ua hoao oiala me Poliahu, nolaila i hele mai nei wau e ike i koiala hoopunipuni nui ia'u. No ka mea, hiki ae kela i Hana ma Maui, e heenalu ana makou, na laua la nae ka heenalu hope loa, a pau ka laua la heenalu ana, hoi laua la e konane ana makou, makemake no oiala i ke konane, kau hou ka papa konane a paa, ninau aku wau i kona kumu pili, kuhikuhi kela i na kaulua. Olelo aku wau, aole o'u makemake i kona kumu pili, alaila, hai aku wau i ka'u kumu pili makemake, o na kino no o maua, ina e make wau ia iala ma ke konane ana, alaila, lilo wau na iala, ma kana mau hana a pau e olelo ai ia'u, malaila wau, ma na mea kupono nae, a pela no hoi wau ina e make kela ia'u, alaila, e like me kana hana ia'u, pela no ka'u ia ia; a holo like ia maua keia olelo paa. I ke konane ana nae, aole i liuliu, paa mua ia'u na luna o ka papa konane a maua, o koiala make iho la no ia. I aku wau ia iala, ua eo oe, pono oe ke noho me a'u e like me ka kaua pili ana. I mai kela, 'Alia wau e hooko i kau kumu pili a hoi mai wau mai kuu huakai kaapuni mai, alaila, hookoia ke kumu pili au e ke Alii wahine.' A no keia olelo maikai aianei, ua holo like ia ia maua, a no keia mea, noho puupaa wau me ka maluhia a hiki mai i keia manawa. A no kuu lohe ana ae nei he wahine ka iala, oia ko'u hiki mai nei ia Kauai nei, a komo mai la i ko aha lealea e ke Alii, oia la."

Ia manawa, nene aku la ka aha kanaka a puni ka papai kilu, me ka hoohewa loa ia Aiwohikupua. Ia manawa no a Hinaikamalama a haiolelo la, alaila ua hoopihaia o Poliahu i ka huhu wela, o kona hoi no ia i Maunakea a hiki i keia la.

Mahope iho nae o ka haiolelo ana a Hinaikamalama, hoomaka hou ke kilu, ia Aiwohikupua laua me Makaweli ke kilu ia manawa.

Ia manawa, ku hou mai la ka mea ume a hooili hou i ka maile maluna o Hauailiki me Hinaikamalama, a ku ae la o Hauailiki, a ku mai la no hoi o Hinaikamalama. Ma keia ume hope, hai mai la o Hinaikamalama i kana olelo imua o Hauailiki, "E ke Alii e, ua hoohuiia kaua e ka mea ume ma ka mea mau o na aha lealea. Aka, alia wau e ae aku, aia ae mai o Aiwohikupua e hooko maua i na hoohiki a maua, a pau ko maua manawa, alaila, ma ka po lealea hou a ke Alii, e hookoia ai ka ume o keia po no kaua." Alaila, he mea maikai loa ia i ko Hauailiki manao.

A no keia olelo a Hinaikamalama, lawe ae la o Aiwohikupua ia Hinaikamalama no ka hooko i ka laua hoohiki.

Ia po no, iloko o ko laua manawa hoomaha no ka hooluolu i ka hoohiki ana, hike mai la ma o Hinaikamalama ke anu maeele loa, no ka mea, ua kuu mai la o Poliahu i ke anu o kona kapahau maluna o kona enemi.

Ia manawa, hapai ae la o Hinaikamalama he wahi mele:

"He anu e he a—nu He anu e wale no hoi keia, Ke ko nei i ke ano o kuu manawa, Ua hewa ka paha loko o ka noho hale, Ke kau mai nei ka halia i kuu manawa, No ka noho hale paha ka hewa—e. E kuu hoa—e, he anu—e."



MOKUNA XIX

A pau ke oli ana i Hinaikamalama, olelo aku la oia ia Aiwohikupua, "Auhea oe, e apo mai oe ia'u a paa i mehana iho wau, hele mai nei kuu anu a anu, aohe wahi anu ole."

Alaila, hooko mai la o Aiwohikupua i ka ka wahine olelo, alaila, loaa mai la ka mahana e like me mamua.

A hoomakaukau iho la laua e hooluolu no ka hooko i ka laua hoohiki ma ka hoopalau ana, alaila, hiki hou mai la ke anu ia Hinaikamalama, o ka lua ia o kona loaa ana i ke anu.

Ia manawa, hapai hou ae la oia he wahi mele, penei:

"E ke hoa e, he a—nu, Me he anu hau kuahiwi la keia, Ke anu mai nei ma na kapuai, Ke komi nei i kuu manawa, Kuu manawa hiamoe—hoi, Ke hoala mai nei ke anu ia'u, I kuu po hiamoe—hoi."

I keia manawa, olelo aku la o Hinaikamalama ia Aiwohikupua, "Aole anei oe i ike i ke kumu o keia anu o kaua? Ina ua ike oe i ke kumu o keia anu, alaila e hai mai; mai huna oe."

I aku o Aiwohikupua, "No ko punalua keia anu, ua huhu paha ia kaua, nolaila, aahu ae la ia i ke kapa hau ona, nolaila na anu."

Pane aku la o Hinaikamalama, "Ua pau kaua, no ka mea, ua pili ae la no na kino o kaua, a ua ko ae la no ka hoohiki a kaua no ka hoopalau ana."

I mai o Aiwohikupua, "Ua oki kaua i keia manawa, e hookaawale kaua, apopo ma ke awakea, alaila, oia ka hooko ana o ka hoohiki a kaua."

"Ae," wahi a Hinaikamalama.

A kaawale aku la laua, alaila, loaa iho la ia Hinaikamalama ka moe oluolu ana ia koena po a hiki i ke ao ana.

Ma ke awakea, lawe hou ae la o Aiwohikupua e hooko i ka laua mea i olelo ai ia po iho mamua.

Iloko o ko laua manawa i hoomaka ai no ka hooko ana i ka hoohiki, alaila, ua pono ole ia mea i ko Poliahu manao.

Ia manawa, lawe ae la o Poliahu i kona kapa la, a aahu iho la, ia manawa ka hookuu ana'ku o Poliahu i ka wela maluna o Hinaikamalama. Ia manawa, hapai ae la oia he wahi mele, penei:

"He wela—e, he wela, Ke poi mai nei ka wela a kuu ipo ia'u, Ke hoohahana nei i kuu kino, Ke hoonakulu nei hoi i kuu manawa, No kuu ipo paha keia wela—e."

I aku o Aiwohikupua, "Aole no'u na wela, malia paha no Poliahu no na wela, ua huhu paha ia kaua."

I aku la o Hinaikamalama, "E hoomanawanui hou kaua, a ina i hiki hou mai ka wela maluna o kaua, alaila, haalele mai oe ia'u."

Mahope iho o keia mau mea, hoao hou ae la laua i ka laua hana no ka hooko i ka laua hoohiki.

Ia manawa, kau hou mai la no ka wela maluna o laua, alaila, hapai hou ae la oia ma ke mele:

"He wela—e he we—la, Ke apu mai nei ka wela a ka po ia'u, Ke ulili anapu nei i kau manawa, Ka wela kukapu o ka hooilo, I haoa enaena i ke kau, Ka la wela kulu kahi o ka Makalii, Ke hoeu mai nei ka wela ia'u e hele, E hele no—e."

Ia manawa, ke ku ae la no ia o Hinaikamalama hele.

I mai o Aiwohikupua, "Kainoa o ka haawi mai i ka ihu, alaila hele aku."

I mai la o Hinaikamalama, "Aole e haawiia ka ihu ia oe, o ka hao ana mai ia o ka wela o ua wahine au, pono ole. Aloha oe."

(E waiho kakou i ke kamailio ana no Aiwohikupua maanei. E pono e kamailio pokole no Hinaikamalama.)

Mahope iho o kona hookaawale ana ia Aiwohikupua, hele aku oia a noho ma ka hale kamaaina.

Ia po iho, he po lealea hou ia no Hauailiki me na'lii ma Puuopapai.

Ia po, hoomanao ae la o Hinaikamalama no kana kauoha ia Hauailiki, mahope iho o ko laua umeia ana, a mamua hoi o kona hoohui ana me Aiwohikupua.

I kela po, oia ka lua o ka po lealea, alaila, hele aku la o Hinaikamalama a noho pu aku la mawaho o ka aha.

Ia manawa, na Kauakahialii laua me Kailiokalauokekoa ke kilu mua. Mahope iho, na Kailiokalauokekoa me Makaweli, ka lua o ka lealea.

Ia laua e kilu ana, komo mai la o Poliahu iloko o ka aha lealea. Ia Hauailiki me Poliahu ke kilu hope oia po.

A no ka ike ole o ka mea ume ia Hinaikamalama i kela po, nolaila, aole e hiki i ka mea ume ke hoomaka i kana hana. No ka mea, ua oleloia i ka po mua, no Hauailiki a me Hinaikamalama ka lealea mua oia po, a no ka loaa ole i ka maka o ka mea ume, ua lilo ka lealea i na mea e ae.

I ke kokoke ana e ao ua po nei, huli ae la ka mea ume iloko o ka aha ia Hinaikamalama, a loaa iho la.

Ia manawa, ku mai la ka mea ume a waenakonu o ka aha, ia Hauailiki me Poliahu e kilu ana, ia manawa, kani aku la ke oli a ka mea ume, e hookolili ana i ka welau o ka maile i luna o Hauailiki, a kaili mai la ka mea ume i ka maile, alaila, ku mai la o Hauailiki. Hele aku la ua mea ume nei a loaa o Hinaikamalama, kau aku la i ka maile a kaili mai la. Ia manawa, ku mai la o Hinaikamalama mawaho o ka aha imua o ke anaina.

A ike mai la o Poliahu ia Hinaikamalama, kokoe aku la na maka, i ka ike i kona enemi.

A hala aku la o Hauailiki me Hinaikamalama ma kahi kupono ia laua e hooluolu ai.

Ia laua e hui ana, i aku la o Hinaikamalama ia Hauailiki. "Ina he lawe kou ia'u no ka manawa pokole a pau ae, alaila, ua pau kaua, no ka mea, aole pela ka makemake o ko'u mau makua, alaila, e waiho puupaa ia'u pela. Aka, ina i manao oe e lawe ia'u i wahine hoao nau, alaila, e haawi wau ia'u nau mau loa, e like me ka makemake o ko'u mau makua."

A no kela olelo a ka wahine, hai aku o Hauailiki i kona manao, "Ua pono kou manao, ua like no kou manao me ko'u; aka, e hoohui mua kaua ia kaua iho e like me ka makemake o ka mea ume, a mahope loa aku, alaila hoao loa kaua."

"Aole pela," wahi a Hinaikamalama, "e waiho puupaa ia'u pela, a hiki i kou manawa e kii ae ai ia'u, a loaa wau i Hana."

I ke kolu o ka po lealea o Hauailiki, i na'lii e akoakoa ana, a me na mea e ae, oia ka po i hui ai o Lilinoe, me Poliahu, o Waiau, a me Kahoupokane, no ka mea, ua imi mai lakou ia Poliahu, me ka manao ke pono nei ko Aiwohikupua ma noho ana me Poliahu.

Ia po, ia Aiwohikupua me Makaweli e kilu ana, a i ka waenakonu o ko laua manawa lealea, komo ana na wahine noho mauna iloko o ka aha lealea.

Ia Poliahu ma eha e ku ana me na kapa hau o lakou, he mea e ka hulali, ia manawa, nei aku la ka aha lealea no keia poe wahine, no ke ano e o ko lakou kapa. Ia manawa, popoi mai la ke anu i ka aha lealea a puni ka papai kilu, a kau mai la maluna o ka aha ka pilikia a hiki i ka wanaao, haalele o Poliahu ma ia Kauai. O keia manawa pu no hoi ka haalele ana o Hinaikamalama ia Kauai.

(Aia a hiki aku i ka hiki ana aku o Laieikawai i Kauai, mahope iho o ko Kekalukaluokewa hoao ana me Laieikawai, alaila, e hoomaka hou ke kamailio no Hinaikamalama. Ma keia wahi e kamailio no ke kauoha a Kauakahialii i kana aikane, pela aku a hiki i ka hui ana me Laieikawai.)

Ia Kauakahialii me Kailiokalauokekoa ma Pihanakalani, mahope iho o ko laua hoi ana mai Haawii mai. Oiai ua kokoke mai ko laua mau la hope.

Ia manawa, kauoha ae la o Kauakahialii i kana aikane ia Kekalukaluokewa, i kana olelo hoopomaikai maluna ona, a eia no ia:

"E kuu aikane aloha nui, ke waiho aku nei wau i olelo hoopomaikai maluna ou, no ka mea, ke kokoke mai nei ko'u mau la hope a hoi aku i ka aoao mau o ka honua.

"Hookahi no au mea malama o ka wahine a kaua, aia a haule aku wau i kahi hiki ole ia'u ke ike mai ia olua me ka wahine a kaua, alaila, ku oe i ka moku, o oe no maluna, o ka wahine a kaua malalo, e like no me ka kaua nei ana i ka moku i puni ai, pela no oe e noho aku ai me ka wahine a kaua.

"A make wau, a manao ae paha oe i wahine nau, mai lawe oe i ka kaua wahine, aole no hoi e manao oe ia ia o kau wahine ia, no ka mea, ua lilo no ia ia kaua.

"Aia kau wahine e kii o kuu wahine i haalele aku nei i Hawaii, o Laieikawai, i na o kau wahine, ia ola ke kino, a kaulana no hoi. A manao oe e kii, hookahi au mea malama o ka ohe a kaua, aia malama pono oe i ka ohe, alaila wahine oe, oia ke kauoha ia oe."

Ma keia kauoha a Kauakahialii, ua pono ia i ko ke aikane manao.

Ma ia hope mai, make aku la o Kauakahialii, lilo ka noho alii i kana aikane, a o ka laua wahine no ke Kuhina.

A ma ia hope mai, i ke kokoke ana i ko Kailiokalauokekoa mau la hope, waiho aku la oia i olelo kuoha no ka malama ana ia Kanikawi ka laua ohe kapu me kana kane, e like me ke kauoha a Kauakahialii:

"E kuu kane, eia ka ohe, malamaia, he ohe mana, o na mea a pau au e makemake ai, ina e kii oe i ka wahine a ko aikane i kauoha ai ia oe, o ka mea no keia nana e hoohui ia olua. Eia nae e malama mau loa oe, ma kau wahi e hele ai, a e noho ai, mai haalele iki i ka ohe, no ka mea, ua ike no oe i ka hana a kau aikane i ko olua manawa i kii ae ai ia'u i kuu wa e aneane aku ana i ka make, mamuli o kuu aloha i ko aikane. Na ua ohe la keia ola ana e ola aku nei mai ka luakupapau mai, nolaila, e hoolohe oe me ka malama loa e like me ka'u e olelo aku nei ia oe."



MOKUNA XX

A make aku la o Kailiokalauokekoa, lilo ae la ka noho Alii a pau loa ia Kekalukaluokewa, a hooponopono aku la oia i ka aina, a me na kanaka a pau malalo o kona noho Alii.

Mahope iho o ka pau ana o kana hooponopono ana i ka aina, a me kona noho Alii ana. Ia manawa, hoomanao ae la o Kekalukaluokewa i ke kauoha a kana aikane no Laieikawai.

Ia Kekalukaluokewa i manao ai e hooko i ke kauoha a kana aikane, kauoha ae la oia i kona Kuhina, e hoomakaukau i na waa hookahi mano, no ka huakai kii wahine a ke Alii i Hawaii, e like me ke aoao mau o ke Alii.

A makaukau ka ke Alii kauoha, lawe ae la ke Alii elua mau punahele, a lawe ae la i na kaukaualii ka poe kupono ke hele pu me ke Alii, a lawe ae la oia i kona mau ialoa a pau.

I ka malama i oleloia o ka Mahoe mua, i na malama maikai o ka moana, haalele lakou ia Kauai, a holo aku i Hawaii. Ua nui na la i hala ia lakou ma ia hele ana.

Ma keia holo ana a lakou, hiki aku la ma Makahanaloa i Hilo, ma ke kakahiaka nui. Ia manawa, olelo aku kahi kanaka nana i ike mua ia Laieikawai i ke Alii, "E nana oe i kela anuenue e pio la iuka, o Paliuli no ia, oia no ua wahi la, malaila no kahi i loaa'i ia'u." E nee ana nae ka ua o Hilo ia mau la a lakou i hiki aku ai ma Makahanaloa.

A no keia olelo a kahi kanaka, i aku ke Alii, "Alia wau e manaoio i kau no Laieikawai kela hoailona, no ka mea, he mea mau iloko o ka wa ua ka pio o ke anuenue, nolaila, i kuu manao, e hekau na waa, a e kali kakou a malie ka ua, alaila, i pio mai ke anuenue iloko o ka wa ua ole, alaila maopopo no Laieikawai ka hoailona." Ua like ko ke Alii manao ana ma keia mea me ko Aiwohikupua.

A no keia mea, noho iho la lakou malaila e like me ko ke Alii makemake. Hookahi anahulu me elua la keu, haalele ka malie o Hilo, ike maikaiia aku la ka aina.

I ke kakahiaka nui o ka la umikumamalua, puka aku la ke Alii iwaho mai ka hale ae. Aia hoi e hoomau ana ke anuenue e like me mamua, ma ke kiekie iki ana'e o ka la, aia e pio ana ke anuenue i kai o Keaau, ua hala ae la o Laieikawai i kai. (E like me ka kakou kamailio ana mamua ma ko Aiwohikupua moolelo.)

Ma kela la, pau ko ke Alii kanalua ana no kela hoailona, a holo aku la a hiki i Keaau. Ia lakou i hiki aku ai ma Keaau, ua hoi aku o Laieikawai iuka o Paliuli.

Ia lakou i hiki aku ai, ua nui na kamaaina i lulumi mai e makaikai ia Kekalukaluokewa; me ka olelo mai o na kamaaina, "Akahi no ka aina kanaka maikai o Kauai."

I kela la a Kekalukaluokewa ma i holo aku ai a hiki i Keaau. Ua ike mua mai o Waka o Kekalukaluokewa keia.

Olelo mai o Waka i kana moopuna, "Mai iho hou oe i kai, no ka mea, ua hiki mai la o Kekalukaluokewa i Keaau, i kii mai la ia oe i wahine oe. Make aku la o Kauakahialii, kauoha ae la i ke aikane e kii mai ia oe i wahine, nolaila o kau kane ia. A ae oe o kau kane ia, ku oe i ka moku, ola no hoi na iwi. Nolaila, e noho oe iuka nei, a hala na la eha, alaila iho aku oe, a ina ua makemake oe, alaila, hoi mai oe a hai mai i kou makemake ia'u."

Noho iho la o Laieikawai a hala na la eha e like me ke kauoha a kona kupunawahine.

Ma ke kakahiaka nui o ka ha o ko Laieikawai mau la hoomalu, ala ae la oia, a me kona kahu kuapuu, a iho aku la i Keaau.

La laua i hiki aku ai, ma kahi kokoke iki e nana aku ai i kauhale; aia hoi, ua hiki mua aku o Kekalukaluokewa ma kulana heenalu mamua o ko laua hiki ana aku, ekolu nae mau keiki e ku ana ma kulana heenalu o ke Alii a me na punahele elua.

Ia Laieikawai ma e noho ana ma kahi a laua e hoohalua ana no Kekalukaluokewa, aole nae laua i like i ke kane a ke kupunawahine i makemake ai.

I aku o Laieikawai i kona wahi kahu, "Pehea la kaua e ike ai i ke kane a'u a kuu kupunawahine i olelo mai nei?"

Olelo aku kona kahu, "Pono kaua ke kali a pau ka lakou heenalu ana, a o ka mea e hele wale mai ana, aole he paa i ka papa heenalu, alaila, o ke Alii no ia, o ko kane no ka hoi ia."

Ma ka olelo a ko Laieikawai kahu, noho iho la laua malaila, e kali ana.

Ia manawa, hoopau ae la na heenalu i ko lakou manawa heenalu, a hoi mai la a pae iuka.

Ia wa, ike aku la laua i ke kiiia ana mai o na papa o na punahele e na kanaka, a laweia aku la. O ka papa heenalu hoi o ke Alii, na na punahele i auamo aku, a hele wale mai la o Kekalukaluokewa, pela i ike ai o Laieikawai i kana kane.

A maopopo iho la ia laua ka laua mea i iho mai ai, alaila, hoi aku la laua a hiki i Paliuli, a hai aku la i ke kupunawahine i ka laua mea i ike ai.

Ninau mai la ke kupunawahine, "Ua makemake oe i ko kane?"

"Ae," wahi a Laieikawai.

I mai o Waka, "Apopo, ma ka puka ana o ka la, oia ka wa e a-u ai o Kekalukaluokewa i ka heenalu oia wale, ia manawa, e hoouhi aku ai wau i ka noe maluna o ka aina a puni o Puna nei, a maloko oia noe, e hoouna aku no wau ia oe maluna o na manu a hui olua me Kekalukaluokewa me ka ike oleia, aia a pau ka uhi ana o ka noe maluna o ka aina, ia manawa e ike aku ai na mea a pau, o oe kekahi me Kekalukaluokewa e hee mai ana i ka nalu hookahi, oia ka manawa e loaa'i ko ihu i ke keiki Kauai. Nolaila, i kou puka ana mailoko aku nei o kou hale, aole oe e kamailio iki aku i kekahi mea e ae, aole i kekahi kane, aole hoi i kekahi wahine, aia a laa ko ihu ia, Kekalukaluokewa, oia kou manawa e kamailio ai me na mea e ae. Aia a pau ka olua heenalu ana, alaila, e hoouna aku wau i na manu, a me ka noe maluna o ka aina, o kou manawa ia e hoi mai ai me ko kane a loko o ko olua hale, alaila, e hoolaaia ko kino e like me ko'u makemake."

A pau keia mau mea i ka haiia ia Laieikawai, hoi aku la oia ma kona Halealii, oia a me kona kahu.

Ia Laieikawai me kona kahu ma ka hale, mahope iho o ke kauoha ana a kona kupunawahine. Hoouna ae la oia i kona kahu e kii aku ia Mailehaiwale, Mailekaluhea, Mailelaulii, Mailepakaha, a me Kahalaomapuana, kona mau hoa kuka e like me ka lakou hoohiki ana.

A hiki mai la kona mau hoa kuka, kona mau kiai kino hoi, olelo aku la o Laieikawai, "Auhea oukou e o'u mau hoa, ua kuka ae nei au me ke kupunawahine o kakou, e hoao wau i kane na'u, nolaila wau i houna aku nei i ko kakou kahu e kii aku ia oukou e like me ka kakou hoohiki ana, mahope iho o ko kakou hui ana maanei. O ka makemake o ko kakou kupunawahine, o Kekalukaluokewa kuu kane, a pehea? Aia i ka kakou hooholo like ana, ina i ae mai oukou, ua pono no, ina e hoole mai, aia no ia i ko kakou manao."

Olelo aku o Kahalaomapuana, "Ua pono, ua hoomoe ae la no ko kakou kupunawahine e like me kona makemake, aohe a makou olelo. Eia nae, a i hoao oe i ke kane, mai haalele oe ia makou e like me ka kakou hoohiki ana; ma kau wahi e hele ai, malaila pu kakou, o oe i ka pilikia, o kakou pu ilaila."

"Aole wau e haalele ia oukou," wahi a Laieikawai.

Eia hoi, ua ike mua ae nei kakou ma na Mokuna mua, he mea mau no ia Laieikawai ka iho i kai o Keaau, ma ka moolelo o Hauailiki, a me ka moolelo o ka hele alua ana o Aiwohikupua i Hawaii, a oia mau no a hiki i ko Kekalukaluokewa hiki ana i Hawaii.

I na manawa a pau o ko Laieikawai hele ana ma Keaau, he mea mau i keia keiki ia Halaaniani ka ike ia Laieikawai ma Keaau, me ka ike ole nae o Halaaniani i kahi e hele mai ai o Laieikawai; mai ia manawa mai ka hoomaka ana o ka manao ino e ake e loaa o Laieikawai, aole nae e hiki, no ka mea, ua alaila mai e ka hilahila, a hiki ole ke pane aku.

A o ua Halaaniani nei, ke kaikunane o Malio, he keiki kaulana ia ma Puna no ke kanaka ui, he keiki koaka, nae.

I ka eha o na la hoomalu o Laieikawai, he mea hoohuoi ia Halaaniani ka nalo ana o Laieikawai, aole i hiki hou ma Keaau.

Ia Halaaniani i hookokoke mai ai ma kahi o na kamaaina o Keaau, lohe iho la oia, e lilo ana ua Laieikawai nei ia Kekalukaluokewa.

Ia manawa, hoi wikiwiki aku la oia e halawai me kona kaikuahine me Malio.

Olelo aku la kona kaikunane, "E Malio, i pii mai nei wau ia oe e kii oe i ko'u makemake. No ka mea, i na la a pau a'u e nalo nei, ma Keaau no wau, no ko'u ike mau i keia wahine maikai, nolaila, ua hookonokonoia mai wau e ke kuko e hele pinepine e ike i ua wahine nei. A ma keia la, ua lohe aku nei wau e lilo ana i ke Alii o Kauai i ka la apopo; nolaila, o ko mana a pau maluna iho ia o kaua like e lilo ia'u kela kaikamahine."

I mai la kona kaikuahine, "Aole na he wahine e, o ka moopuna na a Waka, o Laieikawai, ua haawi ae la ke kupunawahine i ke Alii nui o Kauai, popo hoao. Nolaila, a e like me kou makemake, e hoi nae oe a kou wahi, a ma ke ahiahi poeleele pii hou mai, a mauka nei kaua e moe ai, oia ka manawa o kaua e ike ai i ko nele a me ka loaa."

Mamuli o ke kauoha o Malio i kona kaikunane, hoi mai la o Halaaniani a ma kona hale noho ma Kula.

A hiki i ka manawa i kauohaia nona e hele aku i kahi o kona kaikuahine.

Mamua o ko laua manawa hiamoe, olelo aku la o Malio ia Halaaniani, "Ina e moe kaua i keia po, a i loaa ia oe ka moeuhane, alaila, hai mai oe ia'u, a pela no hoi wau."

Ia laua e moe ana, a hiki paha i ka pili o ke ao, ala ae la o Halaaniani, aole i loaa he moe ia ia, a ala mai la no hoi o Malio ia manawa no.



MOKUNA XXI

Ninau aku o Malio ia Halaaniani, "Heaha kau moe?"

I aku la o Halaaniani, "Aole a'u wahi moe, i ka hiamoe ana no, o ke oki no ia, aole wau i loaa wahi moe iki a puoho wale ae la."

Ninau aku la hoi o Halaaniani i kona kai kuahine, "Pehea hoi oe?"

Hai mai la kona kaikuahine, "Owau ka mea moe; ia kaua no i moe iho nei, hele aku nei no kaua a ma nahelehele, moe oe i kou puhalaau, a owau no hoi ma ko'u puhalaau; nana aku nei ko'u uhane i kekahi wahi manu e hana ana i kona punana, a pau, lele aku nei no ua manu nei ana i kona punana a pau, lele aku nei no ua manu nei nana ka punana a nalowale. A mahope, he manu okoa ka manu nana i lele mai a hoomoe i ua punana nei, aole nae wau i ike i ka lele ana'ku o ka manu hope nana i hoomoe ua punana nei, a puoho wale ae la wau, aole no hoi i ikeia ka hoi hou ana mai o ka manu nana ka punana."

A no keia moe, ninau aku la o Halaaniani, "A heaha iho la ke ano o ia moe?"

Hai aku la kona kaikuahine i ke ano oiaio o ua moe la, "E pomaikai io ana no oe, no ka mea, o ka manu mua nona ka punana, o Kekalukaluokewa no ia, a o ka punana, o Laieikawai no ia, a o ka manu hope nana i hoomoe ka punana, o oe no ia. Nolaila, ma keia kakahiaka, e lilo ana ka wahine a olua ia oe. Ia Waka e hoouna ae ai ia Laieikawai maluna o ka eheu o na manu, no ka hoao me Kekalukaluokewa; uhi mai auanei ka noe a me ke awa, a mao ae, alaila, ikeia'ku ekolu oukou e ku mai ana ma kuanalu, alaila, e ike auanei oe he mana ko'u e uhi aku maluna o Waka, a ike ole oia i ka'u mea e hana aku ai nou; nolaila, e ku kaua a hele aku ma kahi e kokoke aku ana i kahi e hoao ai o Laieikawai."

A pau ka hoike ana a Malio i ke ano o ke ia mau mea, iho aku la laua a ma kahi kupono ia laua e noho ai.

O malio nae, he hiki ia ia ke hana i na hana mana; a oia wale no kona kumu i hoano ai.

Ia laua i hiki aku ai ma Keaau, ike aku la laua ia Kekalukaluokewa e au ae ana i ka heenalu.

Olelo aku la o Malio ia Halaaniani, "E hoolohe oe i ka'u, ina i hiki oukou ma kulana heenalu, a hee oukou i ka nalu, mai hoopae oe, e hoomake oe i kou nalu, pela no oe e hoomake ai a hala na nalu eha o ko laua hee ana, a i ka lima o ka nalu, oia ko laua nalu pau. Malie o hoohuoi laua i kou pae ole, ninau iho i ke kumu o kou pae ole ana, alaila nai aku oe, no ka maa ole i ka hee ana o ka nalu po kopoko, a i ninau mai i kau nalu loihi e hee ai, alaila hai aku oe o Huia. Ina i maliu ole mai kela i kau olelo, a hoomakaukau laua e hee i ko laua nalu pau, ia laua e hee ai, alaila hopu aku oe i na wawae o Laieikawai, i hee aku o Kekalukaluokewa oia wale. A lilo ia oe kela wahine, alaila ahai oe i ka moana loa, nana mai oe ia uka nei, e au aku ana o Kumukahi iloko o ka ale, alaila o ke kulana nalu ia, alaila pule aeoe ma kuu inoa, a na'u no e hoouna aku i nalu maluna o olua, o kou nalu no ia ko kou makemake, lilo loa ia oe."

Ia laua no e kamailio ana i keia mau mea, uhi ana ka noe a Waka maluna o ka aina. Ia manawa, kui ka hekili, aia o Laieikawai ma kaluna nalu, na Waka ia. Kui hou ka hekili, o ka lua ia, na Malio ia. I ka mao ana ae o ka noe, aia ekolu poe e lana ana ma kulana nalu e ku ana, a he mea haohao ia ia uka i ka nana aku.

E like me ke kauoha a Waka i kana moopuna, "Aole e olelo i na mea e ae, a laa ka ihu ia Kekalukaluokewa, alaila olelo i na mea e ae." Ua hoolohe no kana moopuna i ke kauoha a ke kupunawahine.

A ia lakou ekolu ma kulana heenalu, aole kekahi leo i loheia iwaena o lakou.

I ke ku ana o ka nalu mua, olelo mai o Kekalukaluokewa, "Pae kakou." Ia manawa, hoomoe like lakou i na papa o lakou, make iho la o Halaaniani, pae aku laua la, oia ka manawa i laa ai ka ihu o Laieikawai ia Kekalukaluokewa, e like me ke kauoha a ke kupunawahine.

Ekolu nalu o ka hee ana o lakou, a ekolu no hoi ka pae ana o Laieikawai ma, a e kolu no hoi ka make ana o Halaaniani.

I ka ha o ko laua nalu pae, akahi no a loaa ka ninau a Laieikawai ia Halaaniani, me ka i aku, "Heaha kou mea e pae ole nei? Aha nalu, aole ou pae iki, heaha la ke kumu o kou pae ole ana?"

"No ka maa ole i ka nalu pokopoko," wahi a Halaaniani, "no ka mea, he nalu loloa ko'u e hee ai."

Hai aku la keia e like me ke kauoha a kona kaikuahine.

I ka lima o ka nalu, oia ka nalu pau loa o Laieikawai me Kekalukaluokewa.

Ia Kekalukaluokewa me Laieikawai i hoomaka ai e hoomoe aku i ka nalu, e hopu aku ana o Halaaniani ma na kapuai o Laieikawai, a lilo mai la ma kona lima, lilo aku la ka papa heenalu o Laieikawai, pae aku la nae o Kekalukaluokewa a kau a kahi maloo.

I kela manawa i lilo aku ai o Laieikawai ma ka lima o Halaaniani, olelo aku la ia Halaaniani, "He mea kupanaha, ia oe no ka pae ole ana wau, a lilo aku la ko'u papa."

I aku o Halaaniani, "He lilo no ka papa ou o ka wahine maikai, he kanaka ka mea nana e lawe mai."

Ia laua no e olelo ana no keia mau mea, laweia mai la ka papa heenalu o Laieikawai a hiki i kahi o laua e ku ana.

I aku o Laieikawai ia Halaaniani, "Auhea kau nalu o kau aua ana iho nei ia'u?"

A no ka ninau a ke Alii wahine, au aku la laua, ia manawa a laua e au ana, hai aku la o Halaaniani i kana olelo imua o ke Alii wahine, "Ma keia au ana a kaua, mai alawa oe i hope, imua no na maka, aia no ia'u kulana nalu, alaila hai aku au ia oe."

Au aku la laua a liuliu loa komo mai la iloko o Laieikawai ka haohao; ia manawa, pane aku oia, "Haohao ka nalu au e ke kane, ke au aku nei kaua i kahi o ka nalu ole, eia kaua i ka moana lewa loa, ke hai ka nalu i keia wahi, he mea kupanaha, he ale ka mea loaa i ka moana loa."

I aku o Halaaniani, "E hoolohe pono loa oe, ma ka'u olelo mua ia oe malaila wale no kaua."

Hoolohe aku la no o Laieikawai ma na olelo a kona hoa heenalu.

Ia au ana a laua a hiki i kahi a Halaaniani e manao ai o kulana nalu ia, alaila, olelo aku la o Halaaniani i kona hoa heenalu, "Nana ia o uka."

Pane aku o Laieikawai, "Ua nalo ka aina, ua hele mai nei o Kumukahi a onioni i ka ale."

"O kulana nalu keia," wahi a Halaaniani, "Ke olelo aku nei au ia oe, ina i haki ka nalu mua, aole kaua e pae ia nalu, a i ka lua o ka nalu aole no e pae, a i ke kolu o ka nalu, o ka nalu ia o kaua e pae ai. I haki ka nalu, a i kakala, a i oia oe, mai haalele oe i ka papa o ka mea no ia nana e hoolana; ina e haalele oe i ka papa, alaila aole oe e ike ia'u."

A pau ka laua kamailio ana no keia mau olelo, pule aku la o Halaaniani i ko laua akua ma ka inoa o kona kaikuahine e like me ka Malio kauoha mua.

Pule aku la o Halaaniani a hiki i ka hapalua o ka manawa; ku ana ua nalu, hoomau aku la oia i ka pule a hiki i ka Amama ana. Ku hou ana ua nalu, o ka lua ia, aole i upuupu iho, opuu ana kahi nalu.

Ia wa kahea mai o Halaaniani i kona hoa, "Pae kaua."

Ia manawa, hoomoe koke o Laieikawai i ka papa, o ka pae aku la no ia, ma ke kokua aku o Halaaniani.

I kela manawa, aia no o Laieikawai iloko o ka halehale poipu o ka nalu, a i ka haki maikai ana o ka nalu, i alawa ae ka hana o Laieikawai, aole o Halaaniani me ia. I alawa hou aku o Laieikawai, e kau mai ana o Halaaniani ma ka pea o ka nalu, ma kona akamai nui. Ia manawa ka hoomaka ana o Laieikawai e haawi ia ia iho ia Halaaniani.

Hoi aku la laua mai ko laua heenalu ana, me ka ike mai no o Waka i ko laua hee aku, ua kuhi nae o Kekalukaluokewa ko Laieikawai hoa hee nalu.

A o Malio, ke kaikuahine o Halaaniani, ua ikeia ma kona kuamoo moolelo, he hiki ia ia ke hana i na hana mana he nui, ma ka Mokuna XXII a me ka Mokuna XXIII e ike ai kakou i ka nui o kana mau hana mana.



MOKUNA XXII

I kela manawa a Laieikawai me Halaaniani e heenalu ana mai ka moana mai, ua uhiia ko Waka mana e ka mana nui o Malio, a nolaila, ua ike ole o Waka i na mea a pau e hanaia ana o kana moopuna.

I kela manawa, i ke kokoke ana aku o Laieikawai ma e pae i ka honua, oia ka manawa a Waka i hoouna mai ai i na manu maloko o ka noe, a i ka mao ana ae, o na papa heenalu wale no ke waiho ana, aia aku la o Laieikawai me Halaaniani iuka o Paliuli ma ko Laieikawai hale, malaila o Halaaniani i lawe ai ia Laieikawai i wahine hoao nana.

Ia la a po, mai ka po a ao, a awakea, he mea haohao loa ia Waka no kana moopuna, no ka mea, ua olelo mua aku oia i kana moopuna mamua o kona hoouna ana aku e launa me Kekalukaluokewa. Eia ke kauoha:

"Iho oe i keia la, a hui oe me Kekalukaluokewa, hoi mai olua a uka nei, a laa ko kino, alaila, kii ae oe ia'u, na'u no e malama i kou pau no ka hoohaumia ana ia oe." E like me ka mea mau o na kaikamahine punahele.

A no keia haohao o Waka, ma ke awakea o ka lua o ka la o ko Laieikawai la hui me Halaaniani, hele aku la ke kupunawahine e ike i ka pono o kana moopuna.

I ke kupunawahine i hiki aku ai; aia nae ua pauhia laua e ka hiamoe nui, me he mea la ua lilo ka po i manawa makaala na laua e like me ka mea mau i na mea hou.

Ia manawa, iloko o ka wa hiamoe o Laieikawai, i nana iho ka hana o ke kupunawahine, he kane e keia a ka moopuna e moe pu ana, ka mea a ke kupunawahine i ae ole ai.

A no keia mea, hoala ae la o Waka i ka moopuna, a ala ae la, ninau iho la ke kupunawahine, "Owai keia?"

Olelo ae la ka moopuna, "O Kekalukaluokewa no hoi."

I mai la ke kupunawahine me ka inaina, "Aole keia o Kekalukaluokewa, o Halaaniani keia o ke kaikunane o Malio. Nolaila, ke hai aku nei wau i kuu manao paa ia oe, aole wau e ike hou i kou maka e kuu moopuna ma keia hope aku a hiki i kuu la make, no ka mea, ua pale oe i ka'u mau olelo, kainoa wau e ahai nei ia oe ma kahi nalo, e nana mai ana oe ia'u, nolaila, e noho oe me ko kane mamuli o ko wahine maikai, o ko mana, aole ia me oe, he nani ia ua imi aku la no i ke kane, hana pono iho na lima, i kau kane na pono a me kou hanohano."

Mahope iho o keia manawa, hoomakaukau ae la o Waka e hana i hale hou i like me ka hale i hanaia no Laieikawai. A ma ka mana o Waka, ua hikiwawe, ua paa ka hale.

A makaukau ka hale, iho aku la o Waka e halawai kino me Kekalukaluokewa, no ka mea, ua mokumokuahua kona manawa i ke aloha ia Kekalukaluokewa.

A hiki o Waka ma kahi o Kekalukaluokewa, hopu aku la ma na wawae me ka naau kaumaha, a olelo aku la, "He nui kuu kaumaha, a me kuu aloha ia oe e ke Alii, no ka mea, ua upu aku wau i ka'u moopuna o oe ke kane e ola ai keia mau iwi, kainoa he pono ka'u moopuna, aole ka, i ike mai nei ka hana i ka'u moopuna, e moe mai ana me Halaaniani ka mea a ko'u naau i makemake ole ai. Nolaila, i hele mai nei au e noi aku ia oe, e haawi mai oe i waa no'u, a me na kanaka pu mai, e kii wau i ka hanai a Kapukaihaoa, ia Laielohelohe, ua like no a like laua me Laieikawai, no ka mea, ua hanau mahoeia laua."

A no keia mea, haawi ae la o Kekalukaluokewa hookahi kaulua, me na kanaka pu no, a me na lako a pau.

Mamua o ko Waka kii ana ia Laielohelohe, kauoha iho la oia ia Kekalukaluokewa, "Ke holo nei wau ekolu anahulu me na po keu ekolu, alaila, hiki mai wau. E nana nae oe, a i ku ka punohu i ka moana, alaila, manao ae oe ua hoi mai wau me ko wahine, alaila, hoomalu oe ia oe a hiki i ko olua la e hoao ai."

Ma ka manao paa o Waka, ua holo mai la oia a hiki i Oahu nei, ma Honouliuli kau na waa, nana aku la no o Waka, e pio mai ana no ke anuenue iuka o Wahiawa.

Lalau iho la oia he wahi puaa, i mea alana aku imua o Kapukaihaoa, ke kahuna nana i malama ia Laielohelohe, a pii aku la.

Pii aku la o Waka a hiki i Kukaniloko, hookokoke aku la oia ma kahi i hunaia'i o Laielohelohe, hahau aku la i ka puaa imua o ke kahuna me ka pule ana, a Amama ae la. Kuu aku la i ka puaa imua o ke kahuna.

Ninau mai la ke kahuna, "Heaha ka hana a ka puaa imua o'u? A heaha ka'u e hana aku ai ia oe?"

I aku o Waka, "Ua hewa ka'u hanai, ua pono ole, ua upu aku wau o ke Alii o Kauai ke kane, aka, aole nae i hoolohe i ka'u olelo, ua lilo aku ia Halaaniani; nolaila, i kii mai nei wau i kau hanai i wahine na Kekalukaluokewa, ke Alii o Kauai, i ku kaua i ka moku, ola na iwi o ko kaua mau la elemakule a hiki i ka make. A loaa ia kaua kela Alii, alaila, ku ka makaia o ka'u hanai, i ike ai ia ua hewa kana hana ana."

Olelo mai o Kapukaihaoa, "Ua pono ka puaa, nolaila, ke hookuu aku nei wau i ka'u hanai nau e malama, a loaa ia oe ka pomaikai, a kui mai i o'u nei ka lono ua waiwai oe, alaila, imi aku wau."

Ia manawa, komo aku la o Kapukaihaoa me Waka ma kahi kapu, kahi hoi i hunaia'i o Laielohelohe, hoonohoia iho la o Waka, a komo aku la ke kahuna ma kahi i hunaia'i. A laweia mai la a mua o Waka, ia manawa, kulou aku la o Waka imua o Laielohelohe, a hoomaikai aku la.

I ka la i laweia'i o Laielohelohe a kau iluna o na waa, ia manawa, lawe ae la ke kahuna i ka piko o kana hanai a lei iho la ma kona ai. Aka, aole i kaumaha kona manao no Laielohelohe, no ka mea, ua manao no ke kahuna he pomaikai e ili mai ana maluna ona.

I ka manawa i laweia'i o Laielohelohe, aole kekahi o na kanaka hoewaa i ike aku ia ia a hiki wale i Hawaii.

Noho mai la o Kekalukaluokewa me ke kali iloko ka manawa i kauohaia.

I kekahi la ma ke kakahiaka, iloko o ko ke Alii manawa i ala mai ai mai ka hiamoe mai, ike ae la oia i ka hoailona a Waka i kauoha ai. No ka mea, aia ka punohu i ka moana.

Hoomakaukau ae la o Kekalukaluokewa ia ia iho no ka hiki aku o Laielohelohe, me ka manao e ike mua ana laua i ka la e puka aku ai, aole ka!

Ma ka auina la, ike maopopoia aku la na waa, akoakoa ae la na kanaka a pau ma ke awa pae waa e ike i ke Alii, i ka manao e puka aku ana a halawai me ke kane.

I ka hookokoke ana aku o na waa ma ke awa, ia manawa ka uhi ana mai o ke ohu, a me ka noe mai Paliuli mai.

Ia manawa, kailiia'ku la o Laielohelohe me Waka maloko o ka ohu, maluna o na manu a hiki i Paliuli, a hoonoho ia Laielohelohe ma ka hale i hoomakaukauia nona, malaila oia i noho ai a loaa hou ia Halaaniani.

Ekolu mau la o Waka ma Paliuli, mai ka hoi ana mai Oahu aku nei. Iho mai la oia e halawai me Kekalukaluokewa, no ka hoao o na'lii.

Ia Waka i hiki aku ai ma ko Kekalukaluokewa wahi, olelo aku la, "Ua hiki mai ko wahine, nolaila, e hoomakaukau oe i kanaha la, e kuahaua aku i na mea a pau, e akoakoa mai ma ko olua wahi e hui ai, e hana i papai kilu, malaila e hoohilahila aku ai ia Laieikawai, i ike ai oia i ka ino o kana hana."

Ia ka manawa nae i lawe aku ai o Waka i ka mana maluna o Laieikawai, alaila, kukakuka ae la na kaikuahine o Aiwohikupua i ka mea e pono ai ko lakou noho ana; a hooholo ae la ua mau kaikamahine nei i ka lakou olelo e pane aku ai ia Laieikawai.